Η αλάνα που πέθανε

Του Ιωσήφ Ροηλίδη (Δρ. Πανεπιστημίου Ελσίνκι)

Η αλάνα της γειτονιάς μας πέθανε σήμερα το πρωί. Σ' αυτήν μεγαλώσαμε. Ξυπόλητοι το καλοκαίρι παίζαμε το κυνηγητό και το κρυφτό. Κτίσαμε τους παιδικούς χωμάτινους πύργους μας. Εκεί μαζεύονταν όλα τα παιδιά της γειτονιάς. Μερικές φορές ομονοούσαν, μερικές μάλωναν. Η ζωή στην πληρότητα της. Ποτέ η αλάνα μας δεν έμεινε άδεια. Ήταν πάντα γεμάτη από παιδιά. Μεγαλώσαμε εμείς, ήρθαν καινούργια παιδιά. Τα παιδιά μας. Πολλές φορές ίσως τα μαλώσαμε για τη φασαρία που έκαναν. Τώρα όμως που ήρθε το τέλος καταλαβαίνουμε.

Σήμερα το πρωί η αλάνα της γειτονιάς μας πέθανε. Μεγάλα, μηχανικά τέρατα άρχισαν να την ξεσπλαχώνουν. Ήταν λέει οικόπεδο που έπρεπε να «αξιοποιηθεί». Δεν χρειάζονται πλέον αλάνες σ' αυτόν τον τόπο, ούτε κενοί χώροι. Ο «horror vacui» (που αλάνθαστα αρχίζει από μέσα μας) απαιτεί να καλυφθεί κάθε πιθαμή γης, να μη μείνει τίποτε άλλο εκτός από μπετόν και κέρδος. Δεν θα ξανακουστούν πλέον οι παιδικές φωνές που για χρόνια ακούγονταν. Ούτε θα ξαναφωτίσει ο απογευματινός ήλιος τα παράθυρα του χαμηλού μας σπιτιού. Μόνο ο θόρυβος των μηχανημάτων τώρα, η σκόνη, το μπετόν που χύνεται, το ύψος που ανεβαίνει, η «αξιοποίηση», η βαρβαρότητα. Τα παιδιά, διωγμένα από τον τόπο της γειτονιάς τους, θα ψάξουν γύρω τους να βρουν κάποια άλλη αλάνα, λίγο ελεύθερο χώρο, λίγο τόπο να παίξουν. Δεν θα βρουν όμως. Όλες οι αλάνες βρίσκονται στο ρυθμό της «αξιοποίησης». Μέσα στο ίδιο απαρασάλευτο μοντέλο ελληνικής «ανάπτυξης» που δημιούργησε την Ελλάδα του μεταπολέμου.

Τότε μην παραξενευτείτε αγαπητοί συμπολίτες της ώριμης ηλικίας, εσείς που τόσο πολύ υπερασπιστήκατε και χρησιμοποιήσατε τη λογική αυτού του τόσο ελληνικού «μοντέλου ανάπτυξης», ούτε να αρχίσετε να επαίρεσθε πως ανήκετε σε μια καλή γενιά που πέρασε ανεπιστρεπτεί, όταν αυτά τα παιδιά αρχίσουν να σπάζουν και να ρημάζουν, όταν αρχίσουν να εγκληματούν και να αποκτούν επιθετικές τάσεις απέναντι στην κοινωνία, θα είναι αυτά που λιγότερο θα φταίνε, θυμηθείτε τις ανύπαρκτες αλάνες, τον ανύπαρκτο κοινωνικό χώρο, τον τρόπο που «αναπτύξατε» χρόνια και χρόνια τώρα αυτόν τον τόπο. Παραλάβατε έναν τόπο παράδεισο και μέσα από τη δική σας «αναπτυξιακή» νοοτροπία τον μετατρέψατε σε κόλαση.

Θα αφήσω όμως τον ρομαντικό τόνο με τον οποίο άρχισαν αυτό το κείμενο για να μπορέσει να ξεχυθεί όλη η πίκρα που μαζεύτηκε στην καρδιά μου βλέποντας όλη αυτή την καταστροφή γύρω μου. Σταματήστε κύριοι πολιτικοί και αξιωματούχοι, που κυβερνήσατε μέχρι τώρα αυτόν τον τόπο να χύνετε κροκοδείλια δάκρυα για το νέφος της Αθήνας, για την καταστροφή του περιβάλλοντος, για την υποβαθμισμένη ή καλύτερα ανύπαρκτη ποιότητα της ζωής μας στις πόλεις και στα χωριά. Δεν ενδιαφερθήκατε ποτέ για μια σωστή ανάπτυξη αυτού του τόπου. Ενδιαφερθήκατε για ο,τιδήποτε άλλο εκτός απ' αυτόν τον τόπο. Γεμίσατε τα αυτιά μας με μεγάλα λόγια και σήμερα γεμίζει τα πνευμόνια μας το νέφος. Εσείς επιτρέψατε τη δημιουργία του νέφους όταν αφήσατε να συγκεντρωθεί ένα τόσο τεράστιο πλήθος ανθρώπων και δραστηριοτήτων σε μια περιοχή χωρίς καμιά υποδομή, που μόλις θα χωρούσε κάτω από ανθρώπινες συνθήκες ένα εκατομμύριο το πολύ ανθρώπους. Να πει δε κανείς πως δεν έχετε ταξιδέψει σε άλλους τόπους, έστω της γηραιάς ηπείρου, και δεν έχετε δει τις πανέμορφες πόλεις και τα χωριά; Εκεί καταφεύγετε έτσι κι αλλιώς κάθε φορά που κουράζεστε γιατί την Ελλάδα όπως την καταντήσατε, ούτε εσείς δεν την αντέχετε.

Μετά δε από τόσα χρόνια διάλυσης και ξεπουλήματος των πάντων συνεχίζεται ο ίδιος ρυθμός και τρόπος «ανάπτυξης», που έχει αρχίσει να μπλοκάρει ήδη και τις άλλες μικρότερες πόλεις εκτός της Αθήνας. Η αντιπαροχή, το οικονομικό αυτό σύστημα που ευθύνεται κυρίως για την καταστροφή του αστικού περιβάλλοντος, συνεχίζει να «αναπτύσσει» τις πόλεις, καταστρέφοντας τον ιστορικό ιστό τους και καθιστώντας εντελώς αδύνατο κάθε σχεδιασμό ή επανασχεδιασμό που θα επέτρεπε στις πόλεις και στα χωριά μας να προσαρμοστούν κάτω από πλέον ανθρώπινες συνθήκες στους ρυθμούς και στα μέσα της εποχής μας. Οι άνθρωποι στοιβάζονται ο ένας πάνω στον άλλο, οι πυκνότητες ανεβαίνουν κατακόρυφα, ο κοινωνικός χώρος εξαφανίζεται ή υποβαθμίζεται επικίνδυνα, οι άνθρωποι αποξενώνονται, το αίσθημα της κοινωνικής ευθύνης για τη ζωή αυτού του τόπου μηδενίζεται. Οι συνέπειες αυτής της διαδικασίας είναι γνωστές και η κάθε είδους καταστολή και κρατική βία δεν μπορεί να λύσει τα προβλήματα που η ίδια η αναίσθητη πολιτεία γέννησε. Ο λαός το εκφράζει σωστά: το ψάρι από το κεφάλι βρωμάει, χωρίς αυτό να σημαίνει πως ο ίδιος ο λαός δεν έχει το μερίδιο της ευθύνης του.

Δεν πρόκειται να παραδώσω μαθήματα σύγχρονης πολεοδομίας απ' αυτό το βήμα. Αλλωστε το πρόβλημα δεν είναι απλώς «τεχνικό» στην Ελλάδα. Δεν θα αρκούσε η γνώση και μόνο της πολεοδομίας να το λύσει. Η τεχνική είναι ένα δίκοπο μαχαίρι που κτίζει και καταστρέφει. Το πρόβλημα είναι βαθιά πνευματικό και αναφέρεται στην ταυτότητα και ιδιοπροσωπία αυτού του τόπου. Τα σπέρματα της κόλασης δεν βρίσκονται στους άλλους (ξένους κ.λ.π.) αλλά μέσα μας και η εκκόλαψη τους φέρνει την καταστροφή. Γι' αυτό και κάθε μας προσπάθεια να διορθώσουμε τα πράγματα χρησιμοποιώντας απλώς και μόνο τους τρόπους και τις γνώσεις της τεχνικής καταλήγει σε φιάσκο και αποτυχία.

Κάποιος «απολίτιστος» αρχηγός μιας φυλής Ινδιάνων, υπερασπιζόμενος την παρθενιά της γης του, στα μέσα του περασμένου αιώνα, έγραφε τα εξής σχετικά με τους «πολιτισμένους» λευκούς: «Πώς μπορείτε (λευκοί) να αγοράζετε τον ουρανό - τη ζέστα της γης;... Τα μέρη της γης, το ένα με το άλλο, δεν κάνουν για αυτόν (τον λευκό) διαφορά, γιατί είναι ένας ξένος που φτάνει τη νύχτα και παίρνει από τη γη όλα όσα χρειάζονται. Η γη δεν είναι αδερφός του, αλλά εχθρός που πρέπει να τον καταχτήσει, και αφού τον κατακτήσει πηγαίνει παρακάτω. Με το ταμάχι που έχει θα καταπιεί τη γη και θα αφήσει πίσω του μια ερημιά... Ένα ξέρουμε, που μπορεί μια μέρα ο λευκός να το ανακαλύψει: Ο θεός μας είναι ο ίδιος θεός... Αυτή η γη του είναι ακριβή. Όποιος τη βλάφτει καταφρονάει το Δημιουργό της... Πουθενά δεν βρίσκεται μια ήσυχη γωνιά μέσα στις πολιτείες του λευκού. Πουθενά δεν βρίσκεται μια γωνιά να σταθείς να ακούσεις τα φύλλα στα δένδρα την άνοιξη ή το ψιθύρισμα που κάνουν τα ζουζούνια πεταρίζοντας... Αν σας την πουλήσουμε τη γη μας, αγαπήστε την καθώς την αγαπήσαμε εμείς, φροντίστε την καθώς τη φροντίσαμε εμείς, κρατήστε ζωντανή στο λογισμό σας τη μνήμη της γης, όπως βρίσκεται τη στιγμή που την παίρνετε, και με όλη τη καρδιά σας, διατηρήστε τη για τα τέκνα σας, και αγαπήστε την καθώς ο θεός αγαπάει όλους μας... Ο θεός σας είναι ο ίδιος θεός. Η γη Του είναι ακριβή. Ακόμη και ο λευκός δεν γίνεται να απαλλαχτεί από την κοινή μοίρα». (Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Β' Γυμνασίου, Αθήνα 1977, σελ. 237-239).

Αμποτε να ξαναβρούμε εμείς οι Έλληνες αυτή την κοινή μοίρα ή τον «Ξυνόν λόγον»κατά τον Ηράκλειτο.