Jonathon Porrit: «Οι τρεις διαστάσεις της οικολογικής κρίσης»

Ο κ. J. Porrit, συγγραφέας πολλών βιβλίων και άρθρων για την οικολογία, είναι ο ιδρυτής και αρχισυντάκτης του διεθνούς φήμης αγγλικού περιοδικού «THE ECOLOGIST» («Ο ΟΙΚΟΛΟΓΟΣ»)

Το παρακάτω κείμενο, που κατ' αποκλειστικότητα δημοσιεύει η "Προσωπική Ευθύνη", αφορά τη Σχολική Επισκοπική Επιτροπή του Λονδίνου και μας το παραχώρησε ο κ. Φ. Σέρραρντ, σε μετάφραση που έγινε ειδικά για το περιοδικό μας από τον κ. Παναγιώτη Σουλτάνη το Νοέμβρη του 1993.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι το μέλλον του ανθρώπινου είδους εξαρτάται από το αν θα πετύχουμε να εκπαιδεύσουμε σωστά την επόμενη γενιά. Καθώς η δική μας γενιά απέρχεται σιγά σιγά, τείνει να συμβιβαστεί με τα καταστροφικά για τη γη σφάλματα της στάσης μας, ενώ συγχρόνως είναι πολύ δύσκολο, για τους περισσότερους από αυτούς που λαμβάνουν τις αποφάσεις, να δεχθούν την ανάγκη υπέρβασης της αβασάνιστης κριτικής που εστιάζεται στα συμπτώματα των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Και μεγάλο μερίδιο της ευθύνης γι' αυτό, φέρει η συνεχής πίεση που ασκούν οι περιβαλλοντολόγοι.

Συνεπώς πρέπει να ελπίζουμε ότι οι μελλοντικοί λήπτες των αποφάσεων θα είναι πιο δεκτικοί και θα αναγνωρίσουν με τη διαίσθηση τους την ανάγκη να βασιστεί το σύνολο των ενεργειών μας στην πλέον ισχυρή και ολοκληρωμένη περιβαλλοντική ηθική.

Το κλειδί γι' αυτήν την νέα στάση είναι η γνώση του περιβάλλοντος. Οπως ακριβώς, για να πραγματώσει ένας λαός τις δυνατότητες του, είναι απαραίτητο να αποκτήσει τα εργαλεία της γνώσης, έτσι, και οι συλλογικές ανθρώπινες δυνατότητες μας, είναι αδύνατο να πραγματωθούν χωρίς τη θεμελιώδη γνώση των περιβαλλοντικών ζητημάτων και της αντίστοιχης ηθικής. Παρακάτω θα επανέλθω στο θέμα της γνώσης του περιβάλλοντος και του ρόλου που μπορούν να παίξουν στην προώθηση της τα Εκκλησιαστικά Σχολεία. Πρώτα όμως, ποια είναι η φύση της οικολογικής κρίσης που αντιμετωπίζουμε; Ισως μας βοηθήσει περισσότερο να την ερμηνεύσουμε σε τρία επίπεδα: τα περιβαλλοντικά ζητήματα καθ' εαυτά, τα πολιτικά και οικονομικά συστήματα, των οποίων τα εν λόγω ζητήματα δεν είναι παρά συμπτώματα, και, τέλος, το φιλοσοφικό και πνευματικό πλαίσιο που κατέστησε τόσο ισχυρά αυτά τα συστήματα.

Α: ΤΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ - ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

1. Η ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ
Το μικρό ποσό διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας, καθιστά δυνατή τη ζωή, παγιδεύοντας ένα μέρος της ηλιακής θερμότητας που αντανακλάται από τη γη στην ατμόσφαιρα. Ωστόσο, όσο μεγαλύτερη ποσότητα διοξειδίου υπάρχει (ή άλλων αερίων, των λεγόμενων "αερίων του θερμοκηπίου"), τόσο μεγαλύτερη θερμότητα παγιδεύεται, με συνέπεια να αυξάνει ανάλογα η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας. Από τη Βιομηχανική Επανάσταση, αυξήσαμε σταθερά τη χρήση ορυκτών καυσίμων (την κυριώτερη πηγή του διοξειδίου του άνθρακος που δημιουργεί ο άνθρωπος) και καταστρέψαμε πολλά απάτα δάση μας.

Οι επιστήμονες συμφωνούν διεθνώς στην πρόβλεψη τους για αύξηση της θερμοκρασίας μεταξύ 1,5 και 4,5 βαθμών Κελσίου από το τέλος του επόμενου αιώνα. Τούτο θα έχει καταστρεπτικά αποτελέσματα στη γεωργική παραγωγή και, σταδιακά θα μεγαλώσει το επίπεδο της θάλασσας-μέχρι και 3 μέτρα, με το τέλος του επόμενου αιώνα. Οι μετεωρολογικές προβλέψεις θα καταστούν αδύνατες, και θα έχουμε περισσότερες θύελλες, τυφώνες, πλημμύρες, όπως και περιόδους ξηρασίας.

2. ΕΝΕΡΓΕΙΑ
-Η ικανοποίηση των ενεργειακών αναγκών περισσότερων από πέντε δισεκατομμυρίων ανθρώπων οδηγεί στην υπερεκμετάλλευση των ζωτικών ενεργειακών συστημάτων της γης. Τα αποθέματα ορυκτών καυσίμων, είναι μεν ακόμα άφθονα, δεν είναι όμως απεριόριστα. Επίσης, ακόμα και τώρα, υπάρχουν περισσότερα από 400 εκατομμύρια αυτοκίνητα στον πλανήτη που το καθένα καταναλώνει καθημερινά ένα μέσο όρο 2 γαλονιών καυσίμου. Η καύση του άνθρακα και του πετρελαίου όχι μόνο επιταχύνει την υπερθέρμανση του πλανήτη, αλλά σταδιακά δηλητηριάζει το περιβάλλον. Η όξινη βροχή έχει σήμερα δηλητηριάσει πάνω από 7 εκατομμύρια εκτάρια δάσους σε περισσότερες από 20 χώρες...

3. ΜΟΛΥΝΣΗ ΤΟΥ ΑΕΡΑ
Σύμφωνα με μία σημαντική αναφορά που δημοσίευσε το WORLD WATCH INSTITUTE τον Ιανουάριο του 1990, περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι (το ένα πέμπτο του παγκόσμιου πληθυσμού) αναπνέουν σήμερα μολυσμένο αέρα με ρύπους που υπερβαίνουν τα διεθνή όρια ασφαλείας. Η μόλυνση του αέρα στις Ηνωμένες Πολιτείες υπολογίζεται ότι προκαλεί 50.000 θανάτους το χρόνο. Ο αριθμός των θανάτων στην Αθήνα αυξάνει 6 φορές σε μέρες έξαρσης της μόλυνσης. Τα επίπεδα του όζοντος στην Ευρώπη είναι επικίνδυνα υψηλά, γεγονός που προκαλεί επιπλοκές στο στήθος και τους πνεύμονες.

Μια μέρα στη Βομβάη ισοδυναμεί με το κάπνισμα είκοσι τσιγάρων. Πολλές άλλες πόλεις του Τρίτου Κόσμου, όπως το Κουμπατάο στη Βραζιλία και η πόλη του Μεξικού, επηρεάστηκαν σοβαρά από τη ραγδαία εκβιομηχάνηση και την παντελή αδιαφορία για σωστά μέτρα περιβαλλοντικής προστασίας.

4. Η ΤΡΥΠΑ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ
Το όζον στην ατμόσφαιρα μας προστατεύει από την πολύ βλαπτική υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου. Το "στρώμα του όζοντος" βρίσκεται τώρα σε κίνδυνο από τους χλωρυδρογονάνθρακες (CFCs) και άλλες χημικές ουσίες. Εφόσον αποδεσμευτούν (με τη χρήση τους στα αεροζόλ, ως συστατικά ψυκτικών και αφρωδών ουσιών) μπορούν να παραμείνουν ενεργοί στην ατμόσφαιρα για τουλάχιστον 100 χρόνια. Το Σεπτέμβριο του 1987, το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ εγκαινίασε μια σειρά διεθνών διαπραγματεύσεων για τη σταδιακή απόσυρση αυτών των βλαπτικών για το όζον ουσιών. Το πρωτόκολλο αναθεωρήθηκε το 1990 και το 1992, όμως είναι εξαιρετικά ανησυχητική η καθυστέρηση της πλήρους απόσυρσης τους.

5. ΑΠΟΓΥΜΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΒΡΩΣΗ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ
Περίπου 6 εκατομμύρια εκτάρια νέας ερήμου σχηματίζονται κάθε χρόνο λόγω της κακής διαχείρισης της γης και της μεταβολής των κλιματολογικών συνθηκών. Η SAHEL, όπου η αύξηση του πληθυσμού, η υπερβόσκηση και η εγκατάλειψη του νομαδικού τρόπου ζωής, έχουν σταθερά εντείνει την πίεση στην οριακή γη, έχει υποστεί αλλοιώσεις. Μια ίντσα εδάφους χρειάζεται τουλάχιστον διακόσια χρόνια για να αποτεθεί, μπορεί όμως να παρασυρθεί μέσα σε ελάχιστα χρόνια. Υπολογίζεται ότι, ανά τον κόσμο, παρασύρονται από τα καλλιεργήσιμα εδάφη πάνω από 20 δισεκατομμύρια τόνοι επιφανειακού εδάφους, περισσότερα από 3 δισεκατομμύρια εκτάρια (περίπου το 25% της συνολικής γήινης επιφάνειας του πλανήτη) βρίσκονται σήμερα σε κίνδυνο.

6. ΑΠΟΨΙΛΩΣΗ ΤΩΝ ΔΑΣΩΝ
Το 55% των τροπικών δασών του κόσμου έχουν καταστραφεί τα τελευταία τριάντα χρόνια, η καταστροφή του τροπικού δάσους έχει σχεδόν διπλασιαστεί την τελευταία δεκαετία και το 1,8% (περίπου 140.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα) του τροπικού δάσους που ακόμα σώζεται, εξαφανίζεται κάθε χρόνο. Το διοξείδιο του άνθρακος που αποδεσμεύεται κατά τη διαδικασία, συμμετέχει με το ποσοστό του 15% στη συνολική θερμοκρασία του πλανήτη. Με το τέλος του αιώνα, τα περισσότερα τροπικά δάση του κόσμου θα έχουν αφανιστεί, με εξαίρεση τα δάση του Ζαίρ, των Παπούα, της Νέας Γουινέας και της Δυτικής Αμαζονίας.

Η αποψίλωση των τροπικών δασών αποτελεί το σοβαρότερο λόγο της εξάλειψης πολλών ειδών, γιατί σ' αυτά ζει πλέον το 60% των εκατομμυρίων ειδών της γης. Είναι εκπληκτικό ότι οι επιστήμονες υπολογίζουν πως, με τους σημερινούς ρυθμούς αποψίλωσης, εξαφανίζονται καθημερινά περισσότερα από 100 είδη.

7. ΛΕΙΨΥΔΡΙΑ
Η χρήση του νερού έχει τουλάχιστον τετραπλασιαστεί τον αιώνα αυτό, με προοπτική διπλασιασμού της τις επόμενες δύο δεκαετίες. Σε περισσότερες από 80 χώρες του Τρίτου Κόσμου (με το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού) η σοβαρή έλλειψη νερού υπονομεύει την εξασφάλιση τροφής για εκατομμύρια ανθρώπους, και στέκεται εμπόδιο στην υγιή ανάπτυξη. Από το 1980, πάνω από τριάντα χώρες εμπλέχτηκαν σε διεθνείς διαμάχες για την χρήση και τον έλεγχο των μειούμενων αποθεμάτων νερού. Στην Κίνα, περισσότερες από 200 πόλεις αντιμετωπίζουν προβλήματα λειψυδρίας, ενώ ο υδάτινος ορίζοντας στην περιοχή της Βόρειας Κίνας πέφτει πάνω από ένα μέτρο το χρόνο.

8. ΧΗΜΙΚΑ
Σε παγκόσμιο επίπεδο χρησιμοποιούνται καθημερινά περίπου 70.000 χημικές ουσίες. Στον κατάλογο αυτόν προστίθενται κάθε χρόνο 500 με 1.000 νέες χημικές ουσίες. Η χρήση φυτοφαρμάκων στη γεωργία, και η διοχέτευση βιομηχανικών λυμάτων, αποθέτου χιλιάδες εκατομμύρια τόνους επιβλαβών ουσιών στο περιβάλλον κάθε χρόνο. Η χρήση φυτοφαρμάκων στις Ηνωμένες Πολιτείες τριπλασιάστηκε μεταξύ 1965 και 1985. Υπολογίζεται ότι για το 80% των περιπτώσεων καρκίνου που συνδέεται με τα φυτοφάρμακα, ευθύνονται 15 είδη διατροφής, συμπεριλαμβανομένης της τομάτας, του βοδινού κρέατος, της πατάτας, των πορτοκαλιών και του μαρουλιού. Στον Τρίτο Κόσμο, η χρήση φυτοφαρμάκων αυξάνεται επίσης ραγδαία. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας εκτιμά ότι τα φυτοφάρμακα δηλητηριάζουν κάθε χρόνο περισσότερους από 500.000 ανθρώπους, ενώ η μία στις δέκα περιπτώσεις καταλήγει στο θάνατο ή σε μόνιμη ανικανότητα.

9. ΤΟΞΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ
Η ρίψη τοξικών αποβλήτων ρυπαίνει ανεπανόρθωτα τη γη του ανεπτυγμένου κόσμου. Μόνο στη Βρετανία, υπάρχουν περισσότερες από 4500 περιοχές ρίψης τοξικών αποβλήτων, από τις οποίες τουλάχιστον 1300 έχουν κριθεί ως ιδιαίτερα επικίνδυνες για το περιβάλλον. Οι εισαγωγές επικίνδυνων αποβλήτων στο Ηνωμένο Βασίλειο έχουν αυξηθεί 16 φορές από το 1984.

Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Κοινότητας παράγουν 50% περισσότερα απόβλητα από αυτά που μπορούν να επεξεργαστούν. Κατά συνέπεια, χιλιάδες τόνοι παίρνουν το δρόμο για τον Τρίτο Κόσμο.

10. ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΙ
Οι^ στρατιωτικές δαπάνες προσεγγίζουν τα 900 δισεκατομμύρια δολάρια, ποσό που υπερβαίνει το συνολικό εισόδημα του μισού πληθυσμού της Γης. Παρά τις πρόσφατες περικοπές στις στρατιωτικές δαπάνες, (κάτι που προσφέρει μια αόριστη υπόσχεση για την πολυπόθητη "ειρήνη") η συγκεκριμένη κατάσταση αντιπροσωπεύει μια τραγική αιμορραγία ανθρώπινων και οικονομικών πόρων που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν απείρως ωφελιμότερα για την αντιμετώπιση των οικολογικών και κοινωνικών προβλημάτων.

11. ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΛΛΕΙΜΜΑ
Το συσσωρευμένο έλλειμμα των αναπτυσσόμενων χωρών έχει υπερβεί σήμερα το ένα τρισεκατομμύριο δολάρια. Οι τόκοι για την αποπληρωμή των χρεών φτάνουν τα 60 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο. Με αφετηρία το 1984, η παραδοσιακή ροή του κεφαλαίου αντιστράφηκε: το 1982, εισέρευσαν στις αναπτυσσόμενες χώρες 18,2 δισεκατομμύρια. Σήμερα, περισσότερα από 40 δισεκατομμύρια δολάρια μεταφέρονται, σε ετήσια βάση, από τις αναπτυσσόμενες χώρες στον πλούσιο Βορρά.

Τούτο αναπόφευκτα επιφέρει την υπερεκμετάλλευση των φυσικών πηγών πλούτου των χρεωμένων χωρών, καθώς προσπαθούν να εντείνουν την εξαγωγική τους δραστηριότητα, προκειμένου να αποπληρώσουν το χρέος. Ομως. χωρίς την οφειλόμενη μέριμνα για την προστασία του περιβάλλοντος, είναι αδύνατο να επιτύχουν οι χώρες αυτές μια υγιή ανάπτυξη,

12. ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ
Σήμερα, ο πληθυσμός της Γης υπολογίζεται στα 5,5 δισεκατομμύρια. Το 2025, θα φτάσει τα 8,5 δισεκατομμύρια. Από τα πρόσθετα 3,3 δισεκατομμύρια, τα 3 θα ζουν στις χώρες του Τρίτου Κόσμου, όπου, ήδη, εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται στα όρια της έσχατης ένδειας, σε εντελώς άγονες περιοχές.

Ο χαμηλός ρυθμός γεννήσεων στον ανεπτυγμένο κόσμο αντισταθμίζεται από τη δυσανάλογα μεγάλη κατανάλωση ενέργειας και φυσικών πόρων. Η μακροπρόθεσμη μείωση του πληθυσμού, τόσο στο Βορρά, όσο και στο Νότο, είναι συνεπώς απαραίτητη προϋπόθεση για τη βιώσιμη ανάπτυξη.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ
Μέχρι τώρα μιλήσαμε για τα ζητήματα. Σίγουρα από μόνα τους είναι αρκετά ακανθώδη, δυστυχώς όμως τα οικονομικά συστήματα που ρυθμίζουν την καθημερινή μας ζωή, καθιστούν τη λύση τους απείρως δυσκολότερη απ' ότι θα συνέβαινε στην αντίθετη περίπτωση.

Ενα από τα πλέον σοβαρά προβλήματα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε, είναι το ζήτημα που θέτουν οι σχετικές χρονικές κλίμακες: πολιτικές και οικολογικές. Είναι αλήθεια ότι δεν ξέρουμε πόσο γρήγορα θα αρχίσει να επενεργεί καταστροφικά η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, και όταν το μάθουμε, θα είναι πια πολύ αργά να αντιδράσουμε με βάση τη νέα μας γνώση. Οι τεράστιοι ηλεκτρονικοί υπολογιστές που σήμερα σχηματοποιούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, θα δουλεύουν πάντα με ανεπαρκής πληροφορίες, επειδή απλώς δεν θα κατανοήσουμε ποτέ επαρκώς όλους τους μηχανισμούς ανατροφοδότησης και τις -αλληλεπιδράσεις που διαδραματίζονται στο φυσικό κόσμο. Αυτό βέβαια δημιουργεί μεγάλη αβεβαιότητα. Δηλαδή, δεν μπορούμε να βασιστούμε στην επιστήμη προκειμένου να προβλέψουμε επακριβώς σε ποιο σημείο πλησιάζουμε ή διασχίζουμε ένα κρίσιμο οικολογικό κατώφλι. Στην πραγματικότητα, ίσως έχουμε ήδη διασχίσει κάποιο από αυτά τα όρια, χωρίς να γνωρίζουμε την ύπαρξη του.

Υπό αυτές τις συνθήκες πρέπει να δρούμε σαν να έχουμε να αντιμετωπίσουμε το χειρότερο, υιοθετώντας αυτό που η ειδική επιτροπή της Βουλής των Λόρδων για το φαινόμενο του θερμοκηπίου, χαρακτήρισε ως «αποφασιστική προσέγγιση». Τη στιγμή που μπορούν πραγματικά να ληφθούν κατάλληλα προληπτικά μέτρα χωρίς σοβαρές κοινωνικές ή οικονομικές επιπτώσεις, τότε η στοιχειώδης ανησυχία και λογική επιβάλλει τη λήψη τους το γρηγορότερο δυνατό. Αυτή η προληπτική και "αποφασιστική" δράση είναι πιθανό να καταστεί αναγκαία σε όλο και περισσότερους χώρους, καθώς πλησιάζουμε στα κρίσιμα κατώφλια διαφορετικών οικοσυστημάτων, λόγω της συνεχούς συσσώρευσης ρύπων ή της ξαφνικής πληθυσμιακής έκρηξης.

Μπροστά στη συνεχιζόμενη άγνοια και την επιστημονική αβεβαιότητα, θα ήταν ασυγχώρητα αλαζονικό να συγχαίρουμε τους εαυτούς μας για το γεγονός ότι η γη αποδείχθηκε "πολύ πιο ανθεκτική" απ' όσο φοβούνταν μερικοί. Τούτη η ανθεκτικότητα μας έχει δώσει τη ζωτική προθεσμία να επανορθώσουμε τα πράγματα, δεν μας έδωσε την άδεια να συνεχίσουμε σαν να μη συνέβαινε τίποτα.

Ενα ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα από αυτό που δημιουργούν οι συγκρουόμενες χρονικές κλίμακες, τίθεται από την επιβολή της οικονομικής ανάπτυξης ως του μόνου σημαντικού σκοπού στον οποίο οι πολιτικοί αφιερώνουν τη δραστηριότητα τους. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, τα ειδικά ζητήματα που αναφέρθηκαν στον μέρος Α, είναι στην πραγματικότητα συμπτώματα της στενόμυαλης επιδίωξης της αμείωτης οικονομικής ανάπτυξης.

Η οικονομική ανάπτυξη είναι το μέτρο της αυξανόμενης -οικονομικής δραστηριότητας κάθε χρόνου, θεωρητικά τουλάχιστον, δεν σημαίνει τίποτε άλλο. Ομως, αντί να αναγνωρίσουν τους σημαντικούς περιορισμούς που υφίστανται στην έννοια και την επιδίωξη της οικονομικής ανάπτυξης, οι πολιτικοί, από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και εξής, έπλασαν σταδιακά την εννοιολογική της σημασία, με αποτέλεσμα, αντί να αποτελεί ένα από τα μέσα με τα οποία επιτυγχάνουμε τους σκοπούς μας, κατάληξε να είναι ο μοναδικός σημαντικός σκοπός της ανθρώπινης κοινωνίας. Αυτή η διαδικασία συγγενεύει κατά κάποιο τρόπο με την έμμονη βουλιμία: αντί να είναι μέσο κορεσμού της πείνας, λήψης ενέργειας και εξασφάλισης ευχάριστης συντροφιάς ή μιας αρεστής αισθητικής εμπειρίας, το φαγητό κατήντησε μια εμμονή, η μοναδική δραστηριότητα που έχει νόημα και παρέχει το αίσθημα της ικανοποίησης ή της πλήρωσης.

Ολες οι βιομηχανικές οικονομίες συγχέουν σήμερα τα μέσα και τους σκοπούς, το να τρως για να ζεις και το να τρως νια να τρως.

Η οικονομική ανάπτυξη δεν εξαρτάται απλώς από τη μέτρηση του οικονομικού πλούτου. Δεν αποτελεί δείκτη της βιωσιμότητας της ανάπτυξης, ούτε μπορεί να μετρήσει τη γνήσια αποδοτικότητα της ανάπτυξης. Περαιτέρω, δεν μπορεί να δηλώσει ποιος επωφελείται από την ανάπτυξη, κι ούτε μπορεί να διακρίνει μεταξύ των κερδών της βιομηχανικής παραγωγής και του κόστους που έχει αυτή η. διαδικασία. Μολονότι δεν τη συνηθίζουν, θα ήταν μια πολύ ωφέλιμη εμπειρία για τους πολιτικούς να υποχρεωθούν να διατυπώσουν τους πραγματικούς στόχους τους, και μόνον αφού το πράξουν, να καθορίσουν τα καλύτερα μέσα για την επίτευξη τους, Η εφαρμογή όσων υποστηρίζω εδώ, σημαίνει:

• 1. Την ικανοποίηση των βασικών βιοτικών αναγκών (τροφή, νερό, στέγη, ένδυση) και των θεμελιωδών κοινωνικών αναγκών όπως υγειονομική περίθαλψη και εκπαίδευση όλων των ανθρώπων.
• 2. Την προστασία των πηγών ζωής του πλανήτη Γη, προκειμένου να διασφαλιστεί η σταθερή ικανοποίηση αυτών των αναγκών (με μια απεριόριστη προοπτική).
• 3. Η επίτευξη της ύψιστης ποιότητας ζωής μέσω της ελάχιστης κατανάλωσης ενέργειας και πρώτων υλών στην οικονομία.

Η ικανοποίηση των βιοτικών μας αλλαγών πρέπει σίγουρα να προταχθεί, και η βασική ανθρώπινη δικαιοσύνη απαιτεί να ικανοποιηθούν σε παγκόσμια κλίμακα αυτές οι ανάγκες, ως μια προϋπόθεση για να προχωρήσει το ανθρώπινο είδος στον ατελή έστω εκπολιτισμό του. Για να αποφύγουμε μια τρομερή μελλοντική καταστροφή, οι ανάγκες αυτές πρέπει να ικανοποιηθούν σήμερα με τρόπο που να μην καθιστά ανέφικτη τη μελλοντική ικανοποίηση τους. Πέρα από αυτές τις βιοτικές και βασικές κοινωνικές ανάγκες, υπάρχει ένα πεδίο λιγότερο απτών και ποσοτικά μετρήσιμων αναγκών που έχουν σχέση με την ποιότητα της ζωής μας: καλοί φίλοι, αλληλέγγυοι γείτονες, ασφάλεια, ψυχαγωγικές και πολιτιστικές δραστηριότητες, καθαρός αέρας, καθαρό νερό, πρόσβαση στη φύση, ηρεμία, κτλ. Ο κατάλογος αυτών των παραγόντων "ποιότητας ζωής" είναι μακρός, και κατανέμεται διαφορετικά σε διαφορετικούς πολιτισμούς,

Αν συμφωνήσουμε ότι οι παραπάνω σκοποί είναι οι πλέον ωφέλιμοι για το ανθρώπινο είδος, τότε η χρησιμότητα της οικονομικής ανάπτυξης πρέπει να εκτιμηθεί αποκλειστικά βάσει της ικανότητας της να κατακτήσει αυτούς τους σκοπούς. Στο πλαίσιο αυτό, η επιδίωξη της αύξησης του Εθνικού Ακαθάριστου Προϊόντος, της παραγωγής και της κατανάλωσης, θα φαινόταν εντελώς άσχετη: κάποιο κομμάτι αυτού του αυξημένου Εθνικού Ακαθάριστου Προϊόντος μπορεί να εξυπηρετήσει αυτούς τους σκοπούς (ιδιαίτερα στις χώρες του Τρίτου Κόσμου), το μεγαλύτερο όμως μέρος του, όχι.

Δυστυχώς, μας έχει παγιδεύσει η εξάρτηση μας από την οικονομική ανάπτυξη, την οποία θεωρούμε όχι σαν μέσο για κάποιο σκοπό, αλλά ως σκοπό καθεαυτή - σαν ένα καινούργιο Γθεό" στον οποίο όλοι μας γονατίζουμε υπάκουα. Οι πολιτικοί επιστρατεύουν κάθε δυνατή υπεκφυγή και τέχνασμα για να αποφύγουν να αντιμετωπίσουν κατάματα αυτή τη σκληρή αλήθεια. Οι επιστημονικές αποδείξεις για τον άμεσο αντίκτυπο της οικονομικής ανάπτυξης στις φυσικές πηγές ζωής (τη στιγμή που οι πιο πολλοί ζητούν επιτακτικά όλο και περισσότερα από μια πηγή πεπερασμένη, τόσο ως προς τον πλούτο της, όσο και ως προς την ικανότητα της να απορροφά τη μόλυνση) απορρίπτεται ως περιστασιακή ή ως δευτερεύουσας σημασίας.

Από τη δημοσίευση της αναφοράς BRUNDTALND, της Παγκόσμιας Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, με την ονομασία «Το Κοινό μας Μέλλον», έχουν γίνει επίμονες προσπάθειες για να περιοριστεί-το μέγεθος της ζημιάς που προκαλεί το αχαλίνωτο κυνήγι της οικονομικής ανάπτυξης. Πολύ αργά (και, ακόμα, πολύ απρόθυμα) οι οικονομολόγοι και οι πολιτικοί έρχονται σε επαφή με τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης. Αυτό διατυπώθηκε στην αναφορά BRUNDTLAND ως «η ικανοποίηση των αναγκών του παρόντος χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες». Στην πραγματικότητα ο όρος «βιώσιμος» έχει ένα ακόμη απλούστερο νόημα: αν κάτι είναι βιώσιμο, τότε δύναται να υφίσταται σε μια ακαθόριστη βάση - όχι μέχρι το τέλος της εβδομάδας ή το τέλος του μήνα, ούτε ακόμη μέχρι το τέλος του αιώνα, αλλά ακαθόριστα. Με αυτούς τους όρους, η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης συνιστά στην πραγματικότητα μια αντίφαση εξ ορισμού: η ραγδαία ανάπτυξη (είτε όσον αφορά τα πληθυσμιακά μεγέθη, είτε τα μεγέθη της παραγωγής και της κατανάλωσης) δεν μπορεί να είναι ακαθόριστα βιώσιμη σε μια βάση πεπερασμένων πηγών ενέργειας.

Ενα τρία τοις εκατό στο ρυθμό ανάπτυξης, συνεπάγεται το διπλασιασμό της παραγωγής και της κατανάλωσης κάθε εικοσιπέντε χρόνια.

Η γνήσια βιώσιμη ανάπτυξη είναι παρ' όλα αυτά εφικτή. Η παραγωγή ξυλείας από τα δάση μπορεί να υφίσταται ακαθόριστα, με την εναλλαγή των κύκλων. Η παραγωγή τροφής μέσω των οργανικών καλλιεργειών μπορεί να υφίσταται ακαθόριστα. Μπορούν να διατηρούνται απεριόριστα αποθέματα ενέργειας και ανανεώσιμες πηγές - ήλιος, άνεμος, κύματα, παλίρροια κτλ. Και μολονότι είναι τεχνικά ανακριβές να πούμε ότι ακόμα και οι πιο κοντινές πρώτες ύλες μπορούν να εξορύσσονται ή να αντλούνται σε μόνιμη βάση (γιατί σίγουρα σε κάποια στιγμή θα εξαντληθούν) ένας συνδυασμός εκ νέου χρήσης, συντήρησης και ανακύκλωσης, μπορεί να επιβραδύνει το ρυθμό εξάντλησης τους, στο βαθμό που να απομακρύνει πολύ αυτό το ενδεχόμενο.

Αν η βιωσιμότητα είναι η οικονομική έννοια - κλειδί του μέλλοντος, τότε σαφώς παρήλθε η εποχή της χρησιμοποίησης του Εθνικού Ακαθάριστου Προϊόντος ως αποκλειστικού δείκτη οικονομικής επιτυχίας. Είναι σαν να προσπαθεί κάποιος να προσδιορίσει τη χαρά που του δίνει ένα μουσικό έργο μετρώντας πόσες νότες έχει!

ΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Ωστόσο ο σκοπός της βιώσιμης ανάπτυξης είναι .πιθανό να αποδειχθεί μια χίμαιρα, εάν δεν υπάρξουν ουσιαστικές αλλαγές στις αξίες μας, στον τρόπο που επιλέγουμε τις τεχνολογίες, στις οικονομικές μας "μονάδες μέτρησης", και στις πολιτικές μας προτεραιότητες.

Ο IRVIN LASLOW, στα "Εσωτερικά Ορια του Ανθρώπινου Είδους", έχει διατυπώσει με ενάργεια αυτό που χαρακτηρίζει ως "αχρηστία του μοντερνισμού", όπως και την ανικανότητα ενός μεγάλου μέρους αυτού που σήμερα καλείται διανοητική σκέψη, να εξασφαλίσει μια λύση στο δίλημμα του ανθρώπου. Οπως ο ίδιος λέει: "αυτό που εμποδίζει την πορεία μας προς ένα καλύτερο μέλλον, δεν είναι η πεπερασμένη φύση του πλανήτη, αλλά τα όρια της ανθρώπινης θέλησης και κατανόησης". Συνεπώς, το ερώτημα που πρέπει να θέσουμε είναι το εξής: σε ποιο σημείο της ανθρώπινης περιπέτειας προσεταιριστήκαμε το σύστημα αξιών (και την επακόλουθη του έννοια της προόδου) που δεσπόζει σήμερα στη ζωή μας; Κατά τη γνώμη μου υπήρξε μια σαφής ρήξη με το παρελθόν: τα χρόνια μεταξύ του 1600 και του 1700, ο Φράνσις Μπέικον, ο Ρενέ Ντεκάρτ και ο Ισαάκ Νεύτωνας διατύπωσαν το νόμο (έναν νέο νόμο για την εποχή του) των σχέσεων μεταξύ του
θεού, των ανθρώπων και της Γης. Ο SEAN MC DONAGH εξηγεί τη σημασία της σκέψης του Φράνσις Μπέικον:

Ο Βάκωνας παραμέρισε ένα μεγάλο μέρος της μεταφυσικής σκέψης που απασχόλησε τη Δύση για σχεδόν 2.000 χρόνια. Η γνώση δεν αποσκοπεί στην αντίληψη και την κατανόηση, αλλά στη δύναμη. Η δύναμη θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί νια να χειραγωγηθούν οι κύριες πηγές πλούτου της Γης. Η γη δεν έκρυβε πια κανόνα μυστήριο. Δεν προκαλεί κανένα δέος στον ερευνητή, ούτε ανακινεί αισθήματα αγάπης. Τα μυστικά της θα πρεπε μάλλον να αποκαλυφθούν, να ξεγυμνωθούν με βία, ανεξάρτητα από το κόστος που τυχόν θα πληρώσει ο κόσμος των ζώων και των φυτών, ή ένα μεγάλο τμήμα της κοινότητας των ανθρώπων.

Παρόμοια ο Ρενέ Ντεκάρτ είπε ότι "πρέπει να γίνουμε κύριοι και κάτοχοι της Φύσης". Πίστευε ότι οι νόμοι της Φύσης θα μπορούσαν να αποκαλυφθούν καλύτερα μέσω μιας καθαρά αντικειμενικής και ποσοτικής μέτρησης, και ότι θα έπρεπε να αναπτυχθεί η μαθηματική μέθοδος έτσι ώστε να αναγάγει το όλον της ζωής σε μια συστηματική διαδικασία ποσοτικοποίησης. Ετσι γεννήθηκε η παντοδύναμη ιδέα ότι η ζωή μπορεί να ερμηνευθεί ως μια μηχανή που διέπεται από παγκόσμιους μηχανιστικούς νόμους, μια ιδέα που αναπτύχθηκε λεπτομερέστερα από τον Νεύτωνα, τον "πατέρα της σύγχρονης επιστήμης". Ο θεός μπορεί κάλλιστα να δημιούργησε τη μηχανή, όμως εμείς οι άνθρωποι είμαστε οι μηχανικοί, και οι τροχοί και τα εξαρτήματα υπάρχουν για να τα χειριζόμαστε εμείς για δικό μας όφελος.

Ολοι αυτοί οι άνθρωποι ήταν, ο καθένας με τον τρόπο του, βαθιά θρησκευόμενοι, και ανέτρεξαν στη βιβλική παραίνεση για «βασιλεία επί της Γης», ως λογική βάση για τις ιδέες τους/Ομως εγκαινίασαν το μεγάλο Αιώνα της Λογικής, που σταδιακά υποβάθμισε το ίδιο και τη θρησκεία και τη Φύση. Από αυτό το σημείο και εξής, με μια σειρά από άλματα, αναπτύχθηκε μια κοσμοθεωρία που βασίστηκε σε τέσσερις βασικές έννοιες:

• 1. Η λειτουργία του πλανήτη και της ίδιας της ζωής μπορεί να συλληφθεί μόνο ως μια αυστηρά μηχανιστική διαδικασία, όπως ακριβώς η λειτουργία του ρολογιού.
• 2. Καθήκον των επιστημόνων και των φιλόσοφων είναι να αναγάγουν αυτή τη λειτουργία στις ελάχιστες μετρήσιμες μονάδες. Η πρόοδος του ανθρώπινου γένους εξαρτάται από την επιτυχία του σ' αυτό το εγχείρημα.
• 3. Λόγω της ικανότητας μας να επιτύχουμε αυτούς τους διανοητικούς άθλους, ο Ανθρωπος θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ως κάτι ξεχωριστό από κάθε άλλη μορφή ζωής στη Γη, πράγμα που το λέει και η Βίβλος.
• 4. Ολα τα έμβια όντα και η ζώσα ύλη υπάρχουν μόνο για να υπηρετούν τους σκοπούς του ανθρώπου και εξαρτάται από εμάς να τα δαμάσουμε με τον καλύτερο τρόπο για να μεγιστοποιήσουμε τα οφέλη αυτής της απεριόριστης πηγής πλούτου.

Αυτές ακριβώς οι κυρίαρχες φιλοσοφικές θεωρήσεις οδηγούν το όχημα του βιομηχανικού πολιτισμού μας στην τελική καταστροφή. Γι' αυτό το λόγο, πολλοί οικολόγοι ακτιβιστές (όπως κι εγώ) θεωρούν ότι η οικολογική πρόκληση του σήμερα είναι κυρίως φιλοσοφική και πνευματική. Και όσοι από εμάς είμαστε Χριστιανοί, συνεχίζουμε να τονίζουμε την επιτακτική ανάγκη να επαναδιατυπώσει η Χριστιανική Εκκλησία τη διδασκαλία της και τη σύγχρονη μαρτυρία της γι'αυτά τα ζητήματα.