Καημένα Βρυσάκια

Ανάβλυζαν πολλές πηγές, πολλές φυσικές βρυσούλες ολόγυρα στην ακτή και το νερό «φρέσκο καθώς ξεπήδαγε από τους αιώνες»^ γι' αυτό και η ιστορική ονομασία «Βρυσάκια». Το όνομα μένει ως τα σήμερα, μόνο που ξαφνικά στέρεψαν οι πηγούλες κι ούτε ένα βρυσάκι δεν υπάρχει πια στα Βρυσάκια. Μέσα στις 2-3 τελευταίες δεκαετίες, αλλοιώθηκε το τοπίο και υποβαθμίστηκε από κάθε άποψη όλη η περιοχή. Και το κακό συνεχίζεται, με γοργότατους ρυθμούς και με «νομιμότητα»! Μια ακόμη περίπτωση παραλογισμού και βιασμού της δύστυχης πατρίδας μας. Ακολουθήστε μας και δακρύστε μαζί μας, καθώς αντικρίζουμε την ανελέητη πραγματικότητα και με πόνο ψυχής ψελλίζουμε... ΚΑΗΜΕΝΑ ΒΡΥΣΑΚΙΑ!
Δ.Μ.

Η ΘΕΣΗ ΚΑΙ Ο ΧΩΡΟΣ
Ο όρμος των Βρυσακίων βρίσκεται στον Ευβοϊκό Κόλπο, σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων δυτικά των Ψαχνών (στο δρόμο προς Πολιτικά). Στα μέσα του περασμένου αιώνα υπήρχε μικρός οικισμός εκεί, με καταγεγραμμένους 8 κατοίκους. Η παραλία στη μεγαλύτερή της έκταση είναι αμμώδης και κατά τη βόρεια πλευρά της περιβάλλεται από χαμηλούς πευκόφυτους και ελαιόφυτους λόφους. Στο μυχό του όρμου είχε τις εκβολές του ο «Δαιμονοπόταμος». Οι πεδινές εκτάσεις, που απλώνονται μεταξύ των λόφων, φτάνουν μέχρι το γιαλό.

Χαμηλά σε λόφο βρέθηκε ένα ρωμαϊκό νεκροταφείο. Σε πρώτο πλάνο οι καλαμιές που περιέβαλλαν τις εκβολές του 'Δαιμονοπόταμου', ενός τέως ποταμού, που τον συνόδευαν πολλοί θρύλοι.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Όπως μαρτυρούν τα κεραμικά ευρήματα, η περιοχή είχε κατοικηθεί κατά τη νεολιθική εποχή, και συνέχισε να κατοικείται, όπως αποδεικνύει και η πληθώρα των Αρχαϊκών, Γεωμετρικών και Κλασικών οστράκων. Σημαντική, κατά τον αρχαιολόγο Αδ. Σάμψων, είναι η θέση «Λεκάνη», όπου «σώζονται ερείπια κτηρίων, τεμάχια κιόνων, εν αρχαίον ελαιοπιεστήριον εκ σκληρού τιτανολίθου κ.ά, τα οποία εκ των οστράκων δύνανται να χρονολογηθούν εις τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Επίσης, οψιανοί έχουν βρεθεί εις πολλάς θέσεις των Βρυσακίων και δεικνύουν πρώιμον κατοίκισιν». Ανάλογο αρχαιολογικό ενδιαφέρον έχει και η θέση «Σπίτια», όπου βρέθηκε τμήμα ψηφιδωτού από ρωμαϊκή έπαυλη. Σύμφωνα με πληροφορίες μας, στο λόφο δίπλα στο «Δαιμονοπόταμο», μόλις 150 μέτρα από τη θάλασσα, βρέθηκε ένα μικρό ρωμαϊκό νεκροταφείο, το οποίο ανασκάφηκε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία πριν από 25 χρόνια περίπου. Από την «Ευβοϊκή Εγκυκλοπαίδεια» του Γιάγκου Τσαούση μαθαίνουμε ότι «υπήρχε και μεσαιωνικός πύργος, από τον οποίο σήμερα δεν σώζεται τίποτα (Χάρτης Ναυαρχείου 1553)».

Στη νεότερη ιστορία, τα Βρυσάκια έγιναν πασίγνωστα εξαιτίας της νικηφόρας αναμέτρησης των ελληνικών επαναστατικών δυνάμεων ενάντια στα στρατεύματα του Ομέρ Βρυώνη. Επικεφαλής των Ελλήνων ήταν ο ήρωας Αγγελής Γοβιός και στην ένδοξη μάχη των Βρυσακίων (15 Ιουλίου 1821) οι Τούρκοι είχαν 70 νεκρούς και 150 τραυματίες, ενώ από την ελληνική πλευρά δεν υπήρξε καμία απώλεια. Όμως, τον επόμενο χρόνο (28 Μαρτίου 1822) οι ενισχυμένες τουρκικές δυνάμεις έκαναν μεγάλη επίθεση στον κάμπο των Ψαχνών. Ο Αγγελής Γοβιός πληγώθηκε έξω από την Καστέλλα κι έχασε τελικά τη ζωή του. Οι συγκρούσεις επεκτάθηκαν σ' όλη την περιοχή και μια μικρή ομάδα Ελλήνων οπισθοχώρησε στο στρατόπεδο των Βρυσακίων, όπου κυκλώθηκαν και σφαγιάσθηκαν. Ήταν τα πρωτοπαλίκαρα κι οι Τούρκοι τους έκοψαν τα κεφάλια και τα πήραν στη Χαλκίδα, όπου έγινε περιφορά και διαπόμπευση των κεφαλιών των ηρώων. Την επόμενη μέρα, Μεγάλη Τετάρτη ήταν, οι Έλληνες περισυνέλεξαν τα ακέφαλα σώματα των Αγωνιστών και τα έθαψαν στην παραλία των Βρυσακίων. 15 πρωτοπαλίκαρα θαμμένα εκεί στην παραλία. Είχε τότε τοποθετηθεί και μια πλάκα με ένα επιτύμβιο επίγραμμα, που δε σώζεται. Αρχιζε ως εξής: «Ω, οδίται των Βρυσακίων, αγγείλατε τάδε....».

Το έδαφος είναι κάτασπρο από αρχαία όστρακα, θραύσματα αγγείων κάθε εποχής, μέσα στα μαρούλια και στις άλλες καλλιέργειες, μέχρι πολύ κοντά στο γιαλό.

Στα όρια παραθαλάσσιου αγρού εντοπίσαμε εκτοπισμένους ογκόλιθους, μάλλον ρωμαϊκής εποχής. Στην άκρη δεξιά, μια πέτρινη γούρνα, όπως δείχνει η λάξευση. Δεν γνωρίζουμε αν μέχρι σήμερα έχει ενημερωθεί η Εφορεία Αρχαιοτήτων....

ΤΟ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΜΑΣ
Ως «οδίται των Βρυσακίων» σήμερα, δεν συναντήσαμε τίποτε τιμητικό ή ηρωικό για να αναγγείλουμε. Μόνο ντροπή νιώσαμε, πόνο και απογοήτευση. Μόνο κακοποίηση του περιβάλλοντος, παραμόρφωση, αυθαιρεσία, αδιαφορία, συγκάλυψη, ξεπούλημα και προδοσία^ αυτά είδαμε στο οδοιπορικό μας και αυτά μαρτυρούμε.

ΤΟ ΠΑΛΙΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ
Βρίσκεται δεξιά μας, όπως ερχόμαστε από Ψαχνά, σε απόσταση 200 μ. από την παραλία. Το εντυπωσιακό φουγάρο ξεπερνάει τα 20 μέτρα ύψος και στέκει στη θέση του για περισσότερο από έναν αιώνα.

Σύμφωνα με πληροφορίες που μας έδωσε ο κ. Νίκος Πριόνας, ένας άνθρωπος με αξιοζήλευτο μεράκι για την ιστορική γνώση και τη διατήρηση της μνήμης του τόπου μας, πρόκειται για ένα εργοστάσιο επεξεργασίας ρητίνης, που ήταν μοναδικό σε όλη την Εύβοια στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Μάλιστα, βρήκε πρόσφατα ο κ. Πριόνας ένα γέροντα από τη Σκιάθο, ο οποίος θυμόταν και του διηγήθηκε πως και ο ίδιος είχε φέρει τη ρητίνη από το νησί του σ' αυτό το εργοστάσιο, το 1932...

Όταν οι Γερμανοί επιτέθηκαν στην Ελλάδα, έβαλαν στόχο το εργοστάσιο και το βομβάρδισαν τον Απρίλιο του '41, προξενώντας μεγάλες καταστροφές - τα παράγωγα της ρητίνης θεωρούνταν πολεμικό υλικό. Τελευταίοι ιδιοκτήτες ήταν ο Λένος και ο Μπουρνάζος. Σήμερα έχει αλλάξει 2 και 3 φορές χέρια η ιδιοκτησία της γης και του εγκαταλελειμμένου κτηρίου.

Κατά τη γνώμη μας, είναι καιρός να ενδιαφερθεί η τοπική αυτοδιοίκηση και να αναδείξει το κτήριο, ως μνημείο του τόπου.

Να συμπληρώσουμε ότι σ' αυτό το εργοστάσιο ανήκε και ένας χώρος μπροστά στην παραλία, όπου ζει ακόμα ο αιωνόβιος ευκάλυπτος. Σήμερα υπάρχουν στοιχεία της πέτρινης σκάλας. Το κτήριο που ήταν δίπλα στον ευκάλυπτο κατεδαφίστηκε πριν από λίγα χρόνια. Χρησιμοποιούταν τα παλιότερα χρόνια ως κατάλυμα των εργατών του εργοστασίου. Ο ευκάλυπτος τα θυμάται, κοιτάζοντας με απορία την τεράστια γέφυρα της Σόγια - Ελλάς στο βάθος... Αυτό, ειδικά, το τμήμα της παραλίας ήταν το καλύτερο και έσφυζε από ζωή.

Η άμμος χρυσή, η θάλασσα όνειρο, κάποτε.

Η ΣΟΓΙΑ ΚΑΙ Η ΛΑΡΚΟ
Είναι οι δύο υπερδυνάμεις των Βρυσακίων σήμερα. Έχουν αγοράσει μια τεράστια έκταση γης, μέχρι και τους γύρω λόφους. Η τοπική κοινωνία των Ψαχνών συνιστά προσοχή όταν αναφέρεσαι κριτικά στα μεγαθήρια και όλοι σου λένε «σστ!» και σε διακόπτουν, για το καλό σου. Αν αναρωτηθείς γιατί, σου το εξηγεί η κοινή λογική: «Δουλεύουν τόσοι άνθρωποι εκεί!» ή «Έχουν κάνει τόσες δωρεές οι εταιρείες!». Οι ανάγκες, βέβαια... Καλά να πάθουμε!

Η «ΣΟΓΙΑ-ΕΛΛΑΣ» έχει εξελιχθεί σε ολόκληρο «χωριό» στην παραλία και όλο επεκτείνεται. Ακόμα κι αν «παραβλέψουμε» την επιβάρυνση του περιβάλλοντος ακόμα κι αν «αδιαφορήσουμε» για τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα, δεν μπορούμε σε καμιά περίπτωση, να κλείσουμε τα μάτια στο βιασμό της αισθητικής του τοπίου. Δεν μπορούμε να υποκρινόμαστε ότι δεν ακούμε την κραυγή πόνου και απόγνωσης της γης και της θάλασσας.

Είναι τραγικό ότι όλα συντελούνται... νόμιμα και νόμιμα αχρηστεύτηκε μια μοναδική παραλία, σε έκταση χιλιομέτρων. Η κάποτε αστραφτερή θάλασσα είναι πια βούρκος, λάσπη ο βυθός. Ναι, ας πάμε να κολυμπήσουμε, λοιπόν, εκεί που μας αξίζει. Όμως, κανείς δεν κολυμπά πλέον σ' αυτή την περιοχή και όλοι ξέρουν το λόγο... «Σσστ!».

Η ΛΑΡΚΟ έχει ριζώσει, εδώ και δεκαετίες, σε άλλο καίριο σημείο της παραλίας. Τα βαγόνια με το σιδηρονικέλιο φτάνουν στην ιδιωτική αποβάθρα μέσω της σιδηρογέφυρας πάνω από τον παραλιακό δρόμο. Η αλλοίωση του τοπίου είναι φρικώδης. Αυτό, όμως, που δεν διακρίνεται στην ασπρόμαυρη φωτογραφία είναι το καφεκόκκινο χρώμα που καλύπτει τα πάντα εκεί γύρω. Καφεκόκκινος ο δρόμος, τα χόρτα, το χώμα, το θαλασσόνερο και περισσότερο ο βυθός, ο νεκρός βυθός. Σ' εκείνο το σημείο είχε κάποτε τις εκβολές του το ποτάμι των Βρυσακίων, ο «Δαιμονοπόταμος», που εξαφανίστηκε μυστηριωδώς τις τελευταίες δεκαετίες.

Ο «ΔΑΙΜΟΝΟΠΟΤΑΜΟΣ»
Την ύπαρξη του ποταμού μαρτυρούν σήμερα οι καλαμιές, παράλληλα στα βαγονέτα της Λάρκο και λίγα ελώδη σημεία κοντά στη γέφυρα της μεταλλευτικής εταιρείας.

Διάφοροι θρύλοι συνόδευαν το ποτάμι. Λένε ότι σύχναζαν νεράιδες κοντά στις εκβολές. Εμφανίζονταν τη νύχτα και λούζονταν στα νερά του ποταμού. Οι παλιότεροι φοβόντουσαν να περάσουν νύχτα από το ποτάμι. Πίστευαν ότι θα μαρμάρωναν ή θα εξαφανίζονταν, αν θα αντίκριζαν τις νεράιδες. Διηγούνται, επίσης, για ξωτικά που έβγαιναν τη νύχτα στο Δαιμονοπόταμο και μια φορά, κάποιον, που είχε πάρει ψεύτικο όρκο, τον καβάλησαν και από τότε έμεινα καμπούρης.

ΤΑ ΠΑΛΙΑ ΚΤΗΡΙΑ
Δύο παμπάλαια κτήρια υπήρχαν στην ακτή, το ένα σε απόσταση 200 μέτρων ανατολικά των εκβολών του Δαιμονοποτάμου και το άλλο δυτικά, σε ίση περίπου απόσταση.

Το προς ανατολάς κτήριο, που ήταν πολύ μεγάλο και διώροφο, διέθετε μεγάλους αποθηκευτικούς χώρους και στέρνες. Ως τελευταίος του ιδιοκτήτης αναφερόταν ο Δούδαλης. Μάθαμε από τον κ. Νίκο Πριόνα ότι αργότερα περιήλθε στον Θαλασσινό, μέσω συμπεθεριού με τους Βαλαήδες. Διασταυρώνοντας τις πληροφορίες, διαπιστώσαμε ότι σ' αυτό το σπίτι είχε ζήσει τα παιδικά του χρόνια ο Παύλος Θαλασσινός, που είναι σήμερα Υπουργός Παιδείας του Παναμά και τα τελευταία χρόνια έχει επανειλημμένα επισκεφθεί τον τόπο μας.

Το κτήριο αυτό ανήκει πλέον στην Λάρκο, που πέρσι το αναπαλαίωσε και το διαμόρφωσε κατάλληλα, ώστε να στεγάζει τα γραφεία του παραρτήματός της. Ενδιαφέρον από άλλη πλευρά δεν νομίζουμε να υπήρξε.

Το άλλο κτήριο, δυτικά του Δαιμονοποτάμου, ανήκε παλαιότερα κι αυτό σε Δουδαλαίους. Έχει αγοραστεί και πουληθεί πολλές φορές και σήμερα στη θέση του βρίσκεται μια ταβέρνα, που δεν θυμίζει σε τίποτε την αρχιτεκτονική του παλιού κτηρίου.

ΤΑ ΣΚΙΝΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΠΑΖΑ
Προχωρούμε προς τα δυτικά στην παραλία, προς τα Πολιτικά δηλαδή. Σ' αυτήν την πλευρά, κάπως μακριά από τη Λάρκο και μακρύτερα από τη Σόγια, συνεχίζουν αρκετοί να κολυμπούν.

Η παραλία είναι στρωμένη άμμο και βότσαλα. Όλη η αιγιαλίτιδα ζώνη φρασσόταν και φυλάσσονταν μέχρι πρότινος από μεγάλα μακρόβια σκίνια. Σήμερα μόνο δείγματα βλέπουμε πού και πού. Τα σκίνια εξαφανίζονται και στη θέση τους εμφανίζονται σωροί από μπάζα. Είναι απλός ο λόγος. Οι αγρότες σκοπεύουν να πουλήσουν τη γη τους και... προετοιμάζουν το έδαφος, για να φυτρώσει ακόμα μια αυθαίρετη εξοχική κατοικία δίπλα στο κύμα, όπου υπάρχει ακόμη λίγος ανοιχτός χώρος.

ΟΙ ΕΞΟΧΙΚΕΣ ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ ΚΑΙ ΤΟ BAR
Κάγκελα, σίτες και μαντρότοιχοι σφίγγουν το γιαλό κι όλο πληθαίνουν, καθώς πλησιάζουμε προς τα Πολιτικά. Με αυτούς τους ρυθμούς, σε λίγα χρόνια, δε θα υπάρχει πρόσβαση στην παραλία. Θα είναι όλη ιδιωτική και θα ανήκει μόνο σ' αυτούς που θα έχουν αυθαίρετο.

Στις φωτογραφίες φαίνεται η κατάσταση της άμπωτης, όταν έχουν «αδειάσει» τα νερά, ενώ κατά την πλημμυρίδα «φουσκώνουν» και βγαίνουν 3-5 μέτρα πιο έξω. Υπολογίστε, λοιπόν, πόσο νόμιμα είναι τα όρια αυτών των ιδιοκτησιών.

Φτάνοντας και στο γνωστό Bar, είδαμε τα τοιχία του θεμελιωμένα πάνω στα χαλίκια του γιαλού. Τα σκίνια, βέβαια, πήγαν από καιρό «περίπατο».

Όμως, το κύμα με σοφία κουφώνει το τσιμέντο. Φτηνό είναι το τσιμέντο, θα ρίξουν κι άλλο. Ποιος θα το απαγορεύσει;

Το ίδιο προκλητικό φαινόμενο είναι η ηχορύπανση που προκαλεί κατά τους θερινούς μήνες το συγκεκριμένο υπαίθριο ξενυχτάδικο. Τα ντεσιμπέλ απλώνονται σε ακτίνα χιλιομέτρων και κανείς δεν διαμαρτύρεται, εκτός κι αν οι διαμαρτυρίες υπάρχουν και οι αρμόδιοι αδιαφορούν...

ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Σ' αυτή τη θλιβερή πραγματικότητα που ισχύει στα Βρυσάκια, δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια αισιοδοξίας. Πάντως, εμείς επιμένουμε. Κάτι μπορεί ακόμα να σωθεί, κάτι μπορεί να διορθωθεί, αν το θέλουν κι οι αρχές, όσο υπάρχει ακόμα καιρός.

Κοιτάξαμε, ή μάλλον κρυφοκοιτάξαμε, μερικές εικόνες αγνές, που δεν έχουν σχέση με τα υπόλοιπα. Καλαμιές και καναπίτσες, θάλασσα γαλανή κι ένας ψαράς με τη βαρκούλα του να συνεχίζει μια πατροπαράδοτη δραστηριότητα στον όρμο των Βρυσακίων.

Στο τέλος του οδοιπορικού μας, μας περίμενε και μια έκπληξη, που απέκτησε για μας συμβολική σημασία. Συναντήσαμε ένα σπάνιο ψάρι στα χαλίκια, που μισοβρεχόταν ακίνητο απ' το νερό. Είχε πάνω από ένα μέτρο μήκος. Το μεγάλο του μάτι σα να κοίταζε στο πουθενά. Το δέρμα του αστραφτερό ασήμι κι ένα μακρύ πορτοκαλί πτερύγιο στη χαίτη του. Νομίσαμε ότι ήταν νεκρό, αλλά είχαμε πέσει έξω. Το αγγίξαμε και ταλαντεύτηκε, ανοιγοκλείνοντας το στόμα του. Ήταν, όμως, ανήμπορο να φύγει. Το πήραμε στα χέρια μας και το πήγαμε πιο βαθιά. Χάθηκε για μια στιγμή στο βυθό και μετά ανέβηκε πάλι κι άρχισε να κινείται, σαν μια ασημένια κορδέλα στο νερό, έκανε ελιγμούς και το ξαναχάσαμε. Να γίνεις καλά, σπαθόψαρο! ψιθυρίσαμε και πήραμε το δρόμο της επιστροφής, μέσα σε σκέψεις...

ΣΥΝΕΡΓΑΣΘΗΚΑΝ: Ελένη Γροντή, Αγγελική Κατσούλη, Κατερίνα Μυστριώτη, Μιχάλης Σπύρου