Πλατάνα: Ο μπαρμπα-Γιάννης και το λιοτρίβι του

Η Πλατάνα είναι ένα γραφικό βουνίσιο χωριουδάκι του δήμου Μεσσαπίων, που βρίσκεται περίπου 8 χιλιόμετρα βορειοανατολικά των Ψαχνών. Παρ' όλο που είναι τόσο μικρό το χωριό, έχει το δικό του λιοτρίβι. Το παλιό παραδοσιακό λιοτρίβι ανήκει στον Μπαρμπα-Γιάννη τον Κόκκινο, που το βρήκε απ' τον πατέρα του και από 10 χρονών παιδί δούλευε εκεί.

Κάποτε η Πλατάνα περιβαλλόταν από έναν απέραντο ελαιώνα, αλλά τα τελευταία χρόνια λιγόστεψαν τα ελαιόδενδρα, λιγόστεψαν κι οι κάτοικοι και μειώθηκε κατακόρυφα η παραγωγή λαδιού στην περιοχή.

Αν κρατιέται ζωντανό ακόμα το λιοτρίβι, αυτό οφείλεται στο μεράκι του Μπαρμπα-Γιάννη.

Όταν μπήκαμε στο χώρο, βρήκαμε τον Μπαρμπα-Γιάννη και το γιο του να εργάζονται πυρετωδώς. Εισπνέαμε την ευωδιά του φρέσκου λαδιού και παρακολουθήσαμε όλη τη διαδικασία εξαγωγής του. Οι ελιές αδειάζονταν απ' τα τσουβάλια, καθαρίζονταν από τα φύλλα, πλένονταν και μετά ρίχνονταν στο «αλώνι», όπου αλέθονταν από δύο μεγάλους πέτρινους τροχούς. Ύστερα περνούσαν στο «μαλακτήρα», όπου πολτοποιούνταν. Έβγαινε ο πολτός και στρωνόταν σε τσαντίλια, 50-100 «τσαντίλια» χρησιμοποιούνταν κάθε φορά. Στη συνέχεια, τα «τσαντίλια» μεταφέρονταν στην πρέσα και συμπιέζονταν. Με τη βοήθεια του νερού, ελαφρώς χλιαρού, απομακρύνονταν οι άλλες ουσίες και απελευθερωνόταν το λάδι. Έσταζε αστραφτερό κι ευωδιαστό...

Ο Μπαρμπα-Γιάννης μας μίλησε για τα παλιότερα χρόνια. Ο λόγος του απέριττος, απλός και ταπεινός. Η φωνή του ζεστή και χαμηλότονη, απέπνεε μια δυσεύρετη γαλήνη και στωικότητα:
«Τότε που ήμουν εγώ μικρό παιδί ήταν πολύ αλλιώτικα τα πράγματα. Δε ζούσαμε όπως τα σημερινά παιδιά. Το ψωμί το κρέμαγαν ψηλά οι γονείς μας, για να μην το φτάνουμε. Γυρίζαμε ξυπόλητοι. Το σπίτι δεν τον ξέραμε. Ή στα χωράφια θα ήμασταν, ή στο λιοτρίβι ή στα πρόβατα. Μπορεί να σας φαίνονται απίστευτα αυτά, μα είναι η αλήθεια».

Του ζητήσαμε να μας πει για την ελιά, για την καλλιέργειά της, για την παραγωγή του λαδιού και πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα σήμερα:
«Οι ελιές λιγόστεψαν. Κάποτε εδώ στην περιοχή μας ήταν τόσες πολλές και δεν είχες πού να πατήσεις, στρώμα έπεφταν κάτω οι καρποί. Τότε δεν υπήρχαν και οι αρρώστιες που υπάρχουν σήμερα, ούτε και τα ραντίσματα. Ήταν υγιή τα δένδρα και το μόνο που τα απειλούσε ήταν η παγωνιά, γιατί τα καίει και τους δημιουργεί καρκινώματα... Για να βγάλουμε λάδι, δεν χρησιμοποιούσαμε μηχανές, όλα γίνονταν με τα χέρια. Το λάδι το μαζεύαμε με τις αγγυλιές. Λίγο το λάδι που έβγαινε, αλλά ήταν απολύτως αγνό, με όλα του τα θρεπτικά στοιχεία. Σήμερα βγάζουν μεγαλύτερη ποσότητα τα μηχανήματα, αλλά το «καίνε» το λάδι, το φτωχαίνουν σε ουσίες, λόγω και των υψηλών θερμοκρασιών. Εμείς σ' αυτό το παλιό λιοτρίβι χρησιμοποιούμε ακόμη τα τσαντίλια και κρατάμε την παραδοσιακή διαδικασία. Κερδίζουμε λιγότερα, αλλά μας νοιάζει πιο πολύ η ποιότητα του λαδιού, παρά η ποσότητα. Ίσα - ίσα το μεροκάματο βγάζουμε και μας φτάνει».

Το λιοτρίβι του Μπαρμπα-Γιάννη φτιάχτηκε πριν 50 χρόνια. Σήμερα την περισσότερη δουλειά τη βγάζει ο γιος του, ο Ταξιάρχης, ο οποίος αγωνίζεται και για τη διατήρηση των παραδόσεων του χωριού, μέσω του Πολιτιστικού Συλλόγου της Πλατάνας. Μας πρότεινε μάλιστα και κάποια πολύ ενδιαφέροντα θέματα, σχετικά με την ιστορία και τις φυσικές ομορφιές της περιοχής, που με χαρά θα παρουσιάσουμε στο περιοδικό μας.

Τέλος, ρωτήσαμε τον Μπαρμπα-Γιάννη για ένα δημοσίευμα των εφημερίδων, που έλεγε ότι η ελιά είναι «κακό» δέντρο, γιατί οι ρίζες της δηλητηριάζουν τα γειτονικά της δέντρα. Ήταν κατηγορηματικός:
«Αυτά είναι όλα ψέματα. Αλλα δέντρα φαρμακώνουν την ελιά, όπως ο πεύκος, η καρυδιά... Η ελιά είναι το πιο ευλογημένο δέντρο».

Για τα σπορέλαια μας είπε:
«Τα χρησιμοποιεί ο κόσμος σήμερα πολύ, όμως είναι βλαβερά για την υγεία. Μέχρι πριν μερικά χρόνια δεν είχαμε τέτοια πράγματα, ενώ το λάδι της ελιάς το έχουμε από τα αρχαία χρόνια». Και συμπλήρωσε: «χωρίς ψωμί ζεις, αλλά χωρίς το λάδι της ελιάς δε ζεις».

ΣΥΝΕΡΓΑΣΘΗΚΑΝ: Βάσω Ζαούρη και Βαγγ. Μαρκάκης