Διάτρητη από την αρχαιοκαπηλική σκαπάνη η "Βάρκα" με τ' αρχαία βουλιάζει στους βόθρους των χοιρολυμάτων

Η έρευνα έγινε από την Μαρία Μεγαρίτη και την Μαριανίκα Ντελέκου, με τη βοήθεια του συντονιστή καθηγητή.

Δεν γνωρίζαμε τη θέση της «Βάρκας» και την αναζητήσαμε με χάρτες, σε μια απόσταση 5 χιλιομέτρων νότια των Ψαχνών. «Μικρό κωνοειδές βραχώδες ύψωμα, συνέχεια άλλων βραχωδών εξαρμάτων ανάμεσα σε έλη και δεξιά της εθνικής οδού Χαλκίδας - Ψαχνών», γράφει στην «Ευβοϊκή Εγκυκλοπαίδεια» ο Γ. Τσαούσης. Δεν μας βοήθησε ιδιαίτερα η περιγραφή. Στην Αρχαιολογική Εφημερίδα (1974), γράφει ο Αδ. Σαμψών ότι «Ο γνωστότατος - νεολιθικός - οικισμός της Βάρκας κείται εις το άκρον ενός έλους, περιστοιχιζόμενος υπό πεταλοειδούς βραχώδους υψώματος...». Τούτο το στοιχείο, ότι βρίσκεται στο κοίλο ενός πεταλοειδούς βραχώδους λόφου, μας βοήθησε περισσότερο.

Διασχίζοντας τον κάμπο στα νότια των Ψαχνών και πηγαίνοντας προς το λιβάδι, που απλωνόταν στα δεξιά μας, φτάσαμε στο ξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής, όπου η θέση «Μπαριάμ - αγά». Δεξιά μας, ανάμεσα στο έλος και σε καλλιεργούμενες εκτάσεις, υπήρχαν αρκετοί λόφοι και υψώματα. Για να βρούμε τη «Βάρκα», έπρεπε να πάμε δυτικά, από την άλλη πλευρά των λόφων, από όπου θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε το πεταλοειδές άνοιγμα.

Φτάσαμε στον τελευταίο λόφο προς την παραλία του Κολοβρέχτη, στα νότια άκρα του έλους. Ανεβήκαμε στο λόφο και κοιτάξαμε τους πίσω λόφους, ανατολικά. Δεν αργήσαμε να δούμε το πεταλοειδές άνοιγμα της «Βάρκας», ακριβώς μπροστά μας, σε απόσταση ενός χιλιομέτρου ή μάλλον μεγαλύτερη.

Πριν πάμε στη «Βάρκα», εξερευνήσαμε το λόφο που βρισκόμασταν. Υποθέτουμε ότι ταυτίζεται με το λόφο της «Γλύφας», για τον οποίο ο αρχαιολόγος Αδ. Σάμψων γράφει: «Λείψανα τείχους και ΠΕ όστρακα είχεν εύρει ο Δ. Θεοχάρης εις την Ν.Α. πλευρά του λόφου, ο οποίος δεσπόζει δεξιά της οδού προς Ψαχνά, εν μέσω του έλους. Αργότερον εις την ιδίαν θέσιν περισυνελέγησαν μυκηναϊκά, γεωμετρικά και κλασικά όστρακα...».

Στη νότια πλαγιά του λόφου αυτού συναντήσαμε, εν μέσω οστράκων, μια μεγάλη πέτρα με χαρακτηριστική λάξευση.

Στην κορυφή του λόφου και προς τη βόρεια πλευρά του, οι βράχοι είναι λειασμένοι και σε κάποια σημεία σχηματίζουν πέτρινα επίπεδα δάπεδα, οριζοντοποιημένα, πάρα την κλίση του εδάφους.

Σε ορισμένα μάλιστα σημεία του βραχώδους δαπέδου υπάρχουν οπές συμμετρικές, τετράγωνες και κυκλικές, σε βάθος 5-10 εκατοστών.

Αφήσαμε το λόφο αυτό, έχοντας την περιέργεια να μάθουμε περισσότερα από κάποιον αρχαιολόγο και κατευθυνθήκαμε προς τη «Βάρκα».

Για να κόψουμε δρόμο, αποφασίσαμε να πάμε σχεδόν ευθεία, μέσα από το έλος, ακολουθώντας τα μονοπάτια ανάμεσα στα καλάμια και τα βούρλα.

Σε κάποια σημεία, τα πράγματα δυσκόλευαν, ειδικά όταν πλησιάζαμε στη «Βάρκα». Δύσκολα βρίσκαμε στέρεο έδαφος να πατήσουμε και δεν έφταιγε το έλος, αλλά οι κτηνοτροφικές μονάδες, τα χοιροτροφεία που εδώ και αρκετά χρόνια αφήνουν τα λύματά τους στο έλος, χωρίς να ελέγχονται από κανέναν. Μεγάλοι ανοιχτοί βόθροι και η δυσοσμία απερίγραπτη.

Όλη αυτή η πλευρά του έλους σχηματίζεται από λύματα. Με άλλα λόγια, δεν πρόκειται για φυσικό έλος, αλλά για έναν τεράστιο βόθρο και βουλιάζει όλος ο τόπος...

Φτάσαμε επιτέλους στη «Βάρκα», με χίλια βάσανα. Ο πεταλοειδής λόφος θα μπορούσε κάποτε να περιέβαλλε ένα λιμάνι.

Σύμφωνα με τον Αδ. Σάμψων, «το πλήθος των θαλασσίων οστρέων και των εστρογγυλευμένων χαλίκων δεικνύει ότι ο οικισμός ήτο παραθαλάσσιος.

Πιθανότατα κατά την Νεολιθικήν εποχήν η θάλασσα έφθανε μέχρι της Βάρκας. Αργότερον, εκ των συνεχών προσχώσεων και των υπογείων υδάτων, εδημιουργήθη το σημερινόν έλος».

Ανάλογες πληροφορίες μας δίνει και η «Ευβοϊκή Εγκυκλοπαίδεια»: «Το κοίλωμα, που σχηματίζεται μεταξύ των δύο βραχωδών εξαρμάτων, όπου έγιναν πρόχειρες ανασκαφές, ήταν το λιμάνι του νεολιθικού οικισμού. Οι παλαιότεροι παραδίδουν ότι μέσα στην ελώδη περιοχή υπάρχουν αποστραγγιστικά έργα των Μυκηναίων, όπως της Κωπαϊδας, αλλά τάφηκαν από τη λάσπη των γύρω περιοχών (...). Η ζωή του νεολιθικού οικισμού χρονολογείται από το 4.500 π.Χ. Ήταν το κέντρο εξάπλωσης των κεραμεικών ρυθμών στους άλλους οικισμούς του Νησιού».

Στη «Βάρκα» ο Αδ. Σάμψων έκανε πριν από χρόνια τρεις τομές και αποκάλυψε λιθόχτιστους τοίχους νεολιθικής εποχής, κεραμεικά, οψιανούς, αιχμές βελών, λίθινους πελέκεις...

Ανάμεσα στους δυο βραχίωνες του πεταλοειδούς λόφου και σχετικά χαμηλά, διακρίναμε τα σημεία των αρχαιολογικών τομών και συσσώρευση λίθων από την ανασκαφή, που ήταν βέβαια «δοκιμαστική» και πολύ μικρής έκτασης. Πλήθος νεολιθικών οστράκων βρήκαμε κι εμείς επιφανειακά.

Αγρότες, που συναντήσαμε στο δρόμο μας, μας πληροφόρησαν ότι στην περιοχή πολύ συχνά εμφανίζονται περίεργοι λάκκοι. Όλοι το ξέρουν γιατί. Η ιστορία της αρχαιοκαπηλίας συνεχίζεται εδώ και πολλές δεκάδες χρόνια. Κανείς δεν έχει συλληφθεί ως σήμερα. Η Βάρκα γεμάτη «τρύπες» και όλο βουλιάζει στα βρωμερά απόβλητα των ανεξέλεγκτων κτηνοτροφικών μονάδων. Θεωρούμε ότι είναι καιρός να εκδηλωθεί η στοιχειώδης ευαισθησία από την Πολιτεία.

Ολοκληρώνοντας την έρευνά μας, από το κοίλο του «πετάλου» της «Βάρκας» αγναντέψαμε απέναντι (στα δυτικά) το λόφο που επισκεφθήκαμε πρώτο. Φανταστήκαμε μια ρηχή θάλασσα ανάμεσα στα δύο υψώματα και... ταξιδέψαμε με μια μικρή βαρκούλα στη γαλήνη των αρχαίων νερών.

Ο Αδ. Σάμψων συμπληρώνει και μακάρι να εισακουσθεί η πρότασή του:
«Εις τον οικισμόν της Βάρκας, λόγω του πλήθους των ευρημάτων και της μικράς επιχώσεως, ανασκαφή εις μεγάλην έκτασιν θα εγίνετο ευκόλως και θα έρριπτε φως εις τας γνώσεις μας περί της νεολιθικής Ευβοίας».