Προλήψεις, δεισιδαιμονίες, σημάδια, μάγια

Η Βόρειος Εύβοια, καθ΄ όλη την διάρκειαν της δουλείας της, ήτοι από το 1205, ότε κατελήφθη από τους Δυτικούς, μέχρι του 1833, δηλαδή επι 630 περίπου έτη, δεν είχε πουθενά σχολείον.
Οι κάτοικοί της έζησαν μέσα σε πυκνό πνευματικό σκότος. Και αυτά τα μοναστήρια της δεν φαίνεται να φώτισαν κάποτε τον τόπο. Ούτε η Επισκοπή Καναλίων. Επόμενο λοιπόν ήταν να πρεσβεύουν προλήψεις και δεισιδαιμονίες και να πιστεύουν εις καλούς ή κακούς οιωνούς και εις σημάδια και μάγια.

Αλλως τε αυτά δεν ήσαν εφευρέσεις της τότε εποχής, αλλά παραδόσεις, που μετεδόθησαν από γενεάς εις γενεάν από της αρχαιοτάτης εποχής. Η Εκκλησία δεν κατόρθωσε να τα ξερριζώση καθ΄ όλην την Βυζαντινήν εποχήν. Τουναντίον μάλιστα, δια μερικά εξ αυτών, είχε ευχάς αποφυγής ή θεραπείας και επομένως τα παραδέχετο.

Αι προλήψεις και δεισιδαιμονίαι, που επικρατούσαν στην Βόρεια Εύβοια, ήταν σχεδόν πανελλήνιες, το ίδιο και τα σημάδια (οιωνοί).

Όσον αφορά δε τα μάγια, ίσως να είχε το ρεκόρ, διότι περί τα τέλη του 18ου αιώνος και αρχάς του παρόντος υπήρχε στο χωριό Κρυονερίτη ο Δαλαϊλάμας των Ελλήνων μάγων, ο περίφημος Δημουλής. Αυτός είχε την δύναμη να κατεβάζει το φεγγάρι, να το ψάχνει, να βρίσκει το κακό του ζητούντος τα μάγια και να το θεραπεύει, αν εξηρτάτο από το φεγγάρι. Αν δεν το έβρισκε στο φεγγάρι, έβγαινε την νύκτα τα μεσάνυκτα έξω και καλούσε τα αστέρια και του έλεγαν το κακό!!! Το καταπληκτικότερο δε ήταν ότι καλούσε όλους τους δαίμονες, τους έκλεινε στο υπόγειό του και εκεί τους έδερνε με μια κλάρα θάμνου, τους μάλωνε ή τους κολάκευε και τους διέταζε να εκτελέσουν την επιθυμία του ή τας επιθυμίες του προς όφελος των πελατών του. Και συνέρρεον τότε στον Κρυονερίτη σχεδόν από όλα τα μέρη της Ευβοίας ερωτοκτυπημένες, που χάσανε τον αγαπημένον τους, για να του κάνουν μάγια ή για να επιστρέψη κοντά τους ή για να πιασθή χειροπόδαρα (να τις ερωτευτεί). Όσες, κατά λάθος φούσκωνε η κοιλιά τους, να απαλλαγούν!! Όσοι ήσαν μποδεμένοι (ανίκανοι σεξουαλικά), να λυθούν. Αλλά κατέφευγαν και ασθενείς για να τους απαλλάξει από την ασθένειά των, την οποίαν πίστευαν ότι την απέκτησαν από μάγια, και μητέρες που πέθαιναν τα παιδιά τους και πίστευαν ότι πέθαιναν από τα μάγια των εχθρών των. Ο Δημουλής όλους τους ικανοποιούσε και όλοι φεύγανε με την πεποίθησιν ότι απηλλάγησαν του κακού, όσοι πήγαιναν γιαυτό ή βέβαιοι ότι θα πετύχουν ότι εζήτησαν. Περίφημα ήσαν τα μάγια του για τον έρωτα. Κατά του απίστου εραστού έδινε κρεμμύδι ή μήλο με τέσσερις σακκοράφες τρυπημένο: "έτσι να τρυπηθεί η καρδιά του", έλεγε, δίνοντας λιβάνι, τρίχες, ακαθαρσία και άλλα, τα οποία τα πήγαιναν έξω από την πόρτα του απίστου τη νύκτα στη χάση του φεγγαριού και τα άφηναν. Αν ζητούσαν την καταστροφή κανενός, παίρνανε οστά ανθρώπινα και τα χώνανε στην πόρτα του σπιτιού του και πολλά άλλα, τα οποία προξενούσαν πράγματι τον φόβο και τον τρόμο εκείνου που τα έβλεπε. Εδώ η υποβολή έπαιζε σπουδαίο ρόλο εις τους αγραμμάτους και αφελείς εκείνους ανθρώπους και μόλις τα έβλεπαν, ή τα εύρισκαν, έτρεχαν ή.. . στον ίδιο τον Δημουλή να τα ανατρέψει ή εις άλλον ή άλλην... ή και πάθαιναν από τον φόβο τους.

Τα μάγια την εποχή εκείνη εθεωρούντο ασφαλή μέσα επιτυχίας του σκοπού εκείνου που τα έκανε. Κατά την εποχή εκείνην η ελονοσία εμάστιζε τον τόπο, ιδίως τα πεδινά μέρη, και είναι γνωστό ότι κατέληγε τις περισσότερες φορές στη φυματίωση που ήτο τότε φοβερά μεταδοτική ασθένεια, και ξεκληρούσε ολόκληρες οικογένειες. Γιατροί δεν υπήρχαν, ούτε και φάρμακα, οι δε άνθρωποι επίστευαν ότι οι αρρώστιες αυτές ήσαν δαιμονικά και αναγκάζονταν κατ΄ αρχάς να ζητούν τον οίκτο του θεού και καλούσαν τον παπά και τους διάβαζε, επειδή όμως το διάβασμα δεν τους έφερνε κανένα αποτέλεσμα, κατέφευγαν πάλινεις τους μάγους, στα ξόρκια, στο γήτεμα και τα τούτοις όμοια.

Αυτά εγίνοντο επί Τουρκοκρατίας και πολλά χρόνια μετά την απελευθέρωσιν. Έτσι εγεννήθησαν το γήτεμα και τα ξόρκια. Γι΄ αυτά ήσαν ειδικαί γυναίκες ή άνδρες, που πηγαίνανε στον ασθενή και πιάνανε το μέρος που πονούσε κι έλεγαν μερικά λόγια κάνοντας κάτι σημεία επάνω. Ανθρωποι όμως σοβαροί δεν τα κάνανε αυτά, ούτε τα πιστεύανε, αυτά τα κάνανε γυναίκες και άνθρωποι καθυστερημένοι. Αφού έπιναν το ούρος των μικρών παιδιών για φάρμακο και με τις ακαθαρσίες των ορνίθων άλειβαν οιδήματα!! Επίσης είχαν για τις ασθένειες τα μαγικά βότανα, "τα χορτάρια". Αυτά εθεωρούντο πολύ μαγικά, εκείνοι δε που τα ήξεραν πολύ επίφοβοι. Αλλοι πάλι πωλούσαν αγοροχόρτι για να γεννηθούν αγόρια και άλλοι το στερφοχόρτι για να μην γεννούν. Όποιος τους συναντούσε μοναχούς σ΄ ερημικό μέρος, έλεγε μέσα του ή το Κύριε ελέησον, ή στο κεφάλι του και στο σόϊ του (να πέσει το κακό και πολλάκις του φώναζαν... "αυτά που κρατάς σκ... να γίνουν". Σημάδια είχαν πολλά. Του σώματός των: το παίξιμο των ματιών, το βούϊσμα των αυτιών, ο κνησμός των χεριών και των ποδιών, τα όνειρα, το γλύστρημα, εσήμαιναν ότι και σήμερα νομίζουμεν. Του σπιτιού το τρίξιμο της στέγης ή των πάτερων: κακό σημάδι για τους νοικοκυραίους. Το πέταγμα της φλόγας: κάποιος τους φθονούσε, και μουτζούρωναν την πάντα της πυροστιάς και ελπίζανε, ότι την άλλη μέρα θα έβλεπαν τον φθονούντα "μουτζουρωμένο"!!! όταν η στάχτη της πυροστιάς εσχημάτιζε βόλους ή η γάτα έγλειφε τα χείλη της: αλλαγή καιρού.

Κάκιστος οιωνός εθεωρείτο το ούρλιασμα του σκύλου και το λάλημα της κότας, αυτό εσήμαινε τον θάνατο ή του ζώου ή του νοικοκύρη, γι΄ αυτό αμέσως εφόνευαν το ζώο για να μη βγει σωστός ο οιωνός. Επίσης επίστευαν εις την σπλαχνομαντείαν. Τα Χριστούγεννα, όταν σφάζανε το γουρούνι, αμέσως κοιτούσαν το συκώτι ή την σπλήνα. Το συκώτι έπρεπε να έχει τόσους λοβούς όσα και τα μέλη της οικογενείας, και αν ήσαν λιγότερα κάποιος θα φύγει από το σπίτι. Αν είχε ο οικογενειάρχης παιδί ή κορίτσι ανύπαντρο, πίστευαν ότι θα παντρευτεί και θα φύγη, αν δεν είχε, τότε βάζανε με τον νού τους κακό. Αν είχε περισσότερους λοβούς από τον αριθμό των μελών της οικογενείας, θα έμπαινε στην οικογένεια νέο μέλος δια γάμου ή γεννήσεως. Επίσης κοίταζαν την σπλήνα: αν ήταν καθαρή και ανέπαφος, καλός οιωνός, αν μαύρη και με σχισμάδα, κακός οιωνός. Επίσης πιστεύανε στην πτηνομαντεία και στην οστεομαντεία. Το στέρνο της κότας και η πλάτη του αρνιού της Λαμπρής προέλεγαν τα μέλλοντα και εξετάζοντο μετά προσοχής από τους οικογενειάρχας του τόπου μας. όταν πετούσαν κόρακες πάνω από το κεφάλι, εσταυροκοποιούντο κι έλεγαν: "τα τσιτσιάς να φάνε το κεφάλι". Επίστευαν επίσης στην βασκανίαν και στο κακό μάτι. Η πίστις στην βασκανία ήταν γενική εις όλους και βαθιά ριζωμένη στις ψυχές των. Αμα αρρώσταινε κανείς, ιδίως παιδιά και κορίτσια, στην εφηβική τους ηλικία ή μικρότερα, αμέσως το απέδιδαν στο βάσκαμα. Τρέχανε στον παπά να τους διαβάση την ευχή της βασκανίας και, αν δεν έφερναν αποτέλεσμα, έτρεχαν στον ύποπτον ότι τον εβάσκανε, και τον παρακαλούσαν να πάει να τον φτύση ή να φτύση μέσα σε ένα ποτήρι που το νερώνανε και έπινε... Ο βασκαμένος και τον ξεβασκάνανε!! Πιστεύανε και στο πιο κακό μάτι. Δηλαδή ότι είχαν μερικοί τέτοιο μάτι, που έριχνε και μεγάλα δένδρα κάτω. Μου διηγούντο ότι ένας μια φορά είδε μια μεγάλη καρυδιά, θεόρατη, γεμάτη άγουρα καρύδια και μόλις την θαύμασε... ξηράθηκε η καρυδιά από λίγες μέρες... Αλλος ότι έρριξε χάμω πεύκο μεγάλο... όταν όμως τους ρωτούσα, αν με τα μάτια τα είδαν αυτά, μου απαντούσαν.. .το λέγανε!!! Είχανε επίσης και τα στοιχειωμένα δέντρα και ζώα, κι όποιος τολμούσε να κόψει τα στοιχειωμένα δέντρα ή να σκοτώσει στοιχειωμένα ζώα ή ξηραίνονταν το χέρι του ή τον έπιανε χτικιό και πέθαινε. Κι ανέφεραν παραδείγματα που τα΄ άκουσαν. Προ πάντων πίστευαν στα στοιχειωμένα δέντρα, που ήσαν στα εξωκκλήσια ή στα ερείπια παλαιών εκκλησιών, όπως και στα φίδια. Ακόμη και στα 1926, όταν ήμουν δάσκαλος στην Στροφυλιά, ήλθε κάποιος και μου είπε ότι στο χωριό Κεχριές είχε κρύψει το πριόνι του μέσα σε μια λόχμη από βάτα και όταν πήγε να το πάρη ήτανε ένα φίδι, που το κεφάλι του ήταν σαν ταψί, και άνοιξε τα χέρια του, το σώμα του σαν τον μηρό του και μου τον έδειξε και το μήκος του πάνω από πέντε δράσκελα. Του υποσχέθηκα 500 δραχμές αν το σκότωνε, και να μου υποδείξη το μέρος να πάω να το πάρω. Ούτε τον ξαναείδα. Αλλη δοξασία ήταν τα στοιχειά την νύκτα και τα φαντάσματα. Αυτά τα φαντάσματα ήτανε ο φόβος και ο τρόμος μας, όταν ήμεθα μικρά παιδιά. Τα΄ ακούγαμε, που μας τα λέγανε και δεν τολμούσαμε να βγούμε την νύκτα έξω, ούτε για φυσική μας ανάγκη. Ένα στοιχειό... το στοιχειό!!... Στο τάδε μέρος βγαίνει ένα στοιχειό!!
Γεωργίου Κ. Αφένδρα Συντ. Δημοδιδασκάλου