Απογνηματοφωνημένα αποσπάσματα από την συνέντευξη του Μιχ. Δ. Σκαλιστήρη

Η συνέντευξη δόθηκε στα πλαίσια του υπό έκδοση βιβλίου του Ιωάννη Παλάτζα «Ο λευκόλιθος στην Βόρεια Εύβοια». Η εργασία αυτή είναι και η διδακτορική διατριβή του ίδιου στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου.

Η συνέντευξη μου παραχωρήθηκε από τον Μιχάλη Δ. Σκαλιστήρη, στο σπίτι του στην Αθήνα, στις 4 Φεβρουαρίου 2007. Από τη συνομιλία αυτή απομαγνητοφωνήθηκαν αποσπάσματα, τα οποία έχουνε άμεση σχέση με το αντικείμενο της εργασίας μου. Οι διάλογοι που διαμείφθηκαν αποδίδονται πιστά, χωρίς καμιά επεξεργασία, ενώ μετά από επιθυμία του γνωστού επιχειρηματία παραλείφθηκαν από τη συνέντευξή του κάποια τμήματά της, στα οποία αναφέρονται εν ενεργεία πολιτικά ή δημόσια πρόσωπα.

Ερώτηση: Σχετικά με τη συνολικότερη δράση της εταιρείας στην περιοχή Μαντουδίου τι έχετε να προσθέσετε;

- Η εταιρεία επιτέλεσε και κοινωνικό έργο. Βοηθήσαμε εκκλησίες και σχολεία, επιπλέον είχαμε ειδικά λεωφορεία που μετέφεραν τους μαθητάς στα σχολεία. Είχαμε κάνει και οικισμό για τους μηχανικούς, γιατί είχαμε πολλούς. Πρέπει να ήταν πάνω από 30. Και όταν λέω μηχανικούς εννοώ και βιολόγους, γεωλόγους, κ.ά. Κάναμε και μια καντίνα και βοηθήσαμε πολύ τις περιοχές.

Εκτός από το Μαντούδι που με είχανε άχτι, οι άλλοι ήταν πιο καλοί. Αν δείτε στο Προκόπι με τον Πρόεδρο είχα κρατήσει καλές σχέσεις, ακόμη και μετά, ο οποίος ήταν μεν Π.Α.Σ.Ο.Κ., αλλά έβλεπε ότι αυτό δεν ήταν σωστό [...] αργότερα επεχείρησα να ξαναγοράσω, με ξένους μαζί, τις εγκαταστάσεις του Μαντουδίου και δεν τόλμησε η Ν.Δ. να μου τα δώσει. Αυτό έγινε το 1992-93 επί Μητσοτάκη. Είχα προσφορά η οποία δεν κρίθηκε ικανοποιητική από την εκκαθαρίστρια Alpha Bank, η οποία στην ίδια τιμή την παραχώρησε στον Βαρβούτη, ο οποίος ήξερε ακόμη χειρότερα από τους κρατικούς.

Ερώτηση: Αν η εταιρεία μετά το 1982 είχε μια καλή διαχείριση, υπήρχε ακόμα μετάλλευμα μετά από δεκαετίες εξορύξεων;

- Υπάρχει μετάλλευμα, αλλά εμείς για να μπορούμε για περισσότερο διάστημα να έχουμε μετάλλευμα, είχαμε αρχίσει να αγοράζουμε ωμό λευκόλιθο από την Τουρκία, τον οποίο φέρναμε εδώ και το επεξεργαζόμασταν, γιατί είχαμε μεγάλες δυνατότητες. Την οποία, άλλωστε, πολιτική, που προκαλούσε αντιδράσεις - μου έλεγαν ότι είναι ξένο και δεν προτιμώ το δικό μας - συνέχισε και η διοίκηση που ορίστηκε αργότερα από το Κράτος.

Επειδή η μεγαλύτερη αξία είναι το κύριο προϊόν, τα πυρίμαχα τούβλα και τα ενδιάμεσα προϊόντα, δίπυρη μαγνησία. Δεν πωλούσαμε ποτέ ωμό λευκόλιθο για να μας ενδιαφέρει ο λευκόλιθος. Αν μπορούσαμε να βρούμε από αλλού το λευκόλιθο οι εγκαταστάσεις μπορούσαν να λειτουργήσουν. Το κέρδος δεν έβγαινε από την εξόρυξη, η οποία πράγματι τον τελευταίο καιρό ήταν πιο δύσκολη, γιατί ήταν πιο βαθιά. Αφετέρου δε με τις διάφορες μεθόδους που κάναμε, τα παλιά απορρίμματα τα αξιοποιούσαμε και αυτά.

Ερώτηση: Είχατε την πρόθεση κατασκευής βιομηχανικής μονάδας παραγωγής μαγνησίου από τη θάλασσα στην περιοχή Κυμάσι Μαντουδίου;

- Όχι. Ήταν να γίνει από την άλλη μεριά, στα δολομιτικά κοιτάσματα στη βόρεια Εύβοια. Το εργοστάσιο ήταν να γίνει στη δυτική πλευρά, πιο βόρεια από τη Λίμνη. Πράγματι, θέλαμε να έχουμε όλη την γκάμα των προϊόντων. Ευτυχώς οι περιβαλλοντολόγοι φοβηθήκανε και ευτυχώς που δεν έγινε, γιατί μετά θα ήταν ακόμα μεγαλύτερη η επένδυση που θα είχαμε κάνει. Είχαμε ανοιχτεί ήδη πολύ. Το λάθος μου ήταν ότι είχα κάνει πολλές μεγάλες επενδύσεις, χρωστούσα λεφτά στην Τράπεζα.

Ερώτηση: Σας κατηγορούν ότι δεν επενδύατε, πολλές φορές, τα κέρδη της εταιρείας ή σημαντικά ποσά από τα δάνεια στον εκσυγχρονισμό της εταιρείας;

- Με συγχωρείτε. Όταν έχεις δάνεια πρέπει να τα ξεπληρώσεις. Επομένως αυτός ο συλλογισμός είναι λανθασμένος. Αλλά για το θέμα των επενδύσεων έχω κάνει τεράστιες επενδύσεις, όπως μπορείτε να τις δείτε στα φυλλάδια της εταιρείας. Δυστυχώς, ίσως, δεν έπρεπε να γίνει ο 5ος και 6ος φούρνος, οι 4 φούρνοι ήταν αρκετοί. Εκείνη την εποχή, 1974, έτυχε η ζήτηση να είναι μεγάλη και οι πελάτες μας πιέζανε για αύξηση της παραγωγής και απειλούσαν ότι θα έφευγαν αν δεν ικανοποιούνταν.

Ερώτηση: Είχατε ποτέ συλάβει την ιδέα ίδρυσης βαριάς μεταλλουργικής βιομηχανίας;

- Όχι. Επειδή, όμως, είχαμε κάνει και μια μελέτη με τον Μούρσουλο, για μια νέα μέθοδο παραγωγής νικελίου, όχι με τον τρόπο που την κάνει η «ΛΑΡΚΟ», αλλά με μεταλλουργικό τρόπο. Αλλά ευτυχώς που δεν το έκανα και αυτό, γιατί θα ήταν και μια άλλη επένδυση. Δυστυχώς, το μεγάλο μου λάθος ήταν ότι επανεπένδυα όλα μου τα λεφτά ξανά στην εταιρεία, συνέχεια...

Ερώτηση: Επιχειρήσατε ποτέ να δικαιωθείτε δικαστικά, αφού κανείς δεν μπορεί να απομακρύνεται χωρίς να αποζημιώνεται;

- Εξακολουθώ να έχω δίκες. Το μόνο το οποίο έχει λυθεί ήταν, όταν μου κάνανε διαχειριστικό έλεγχο, λέγοντας ότι έκλεβα την εταιρεία και ότι έπαιρνα τα λεφτά και τα πήγαινα αλλού, ότι έδινα μίζες στην Ελβετία κ.λ.π. Για αυτά απηλλάγην με βούλευμα. Αλλωστε γι' αυτούς που έλεγαν ότι στην Αλγερία, γιατί πλήρωνα προμήθεια, ενώ το Κράτος απαγορεύει την προμήθεια; Τους έλεγα ακούστε να δείτε: σε αυτές τις χώρες αν δεν δώσεις μίζα δεν γίνεται τίποτα. Εξάλλου το κάνουν και οι ίδιοι, αυτοί που είναι δοτοί του Κράτους εξακολουθούν να πληρώνουν τις ίδιες μίζες που πλήρωνα και εγώ...

Ερώτηση: Με τον Παπαστρατή τι σχέσεις είχατε;

- Είχαμε γειτονικά μεταλλεία. Καμιά φορά είχαμε μικρές διαφορές για τα όρια κ.λ.π. Αλλά δεν είχα καμιά άλλη συνεργασία. Τα μεταλλεία του δεν ήταν τόσο σπουδαία, δεν αξίζανε αυτά που αυτός νόμιζε ότι άξιζαν.

Ερώτηση: Ο κόσμος σας ανταπέδωσε ότι κάνατε για την περιοχή;

- Υπάρχουν μερικοί άνθρωποι που ακόμα με παίρνουνε για να μου ευχηθούνε [...] αλλά ο πολύς ο κόσμος δεν φαίνεται να έχει αλλάξει γνώμη και ίσως καλύτερα που δεν το πήρα το 1992 [...] παρόλο που από το 1994 αντιστράφηκε το κλίμα και υπήρχε ζήτηση...

Ερώτηση: Είχε διαμορφωθεί ένας πυρήνας στελεχών μέσα στην εταιρεία που λειτουργούσαν κάπως αυταρχικά και ίσως είχε δημιουργηθεί κάποιο μικρό αστυνομικό κράτος;

- Ίσως. Ότι είχα Προσωπάρχη είχα, αλλά λεπτομέρειες δεν γνωρίζω. Έγινε ένα λάθος, όταν έγιναν εκλογές στο σωματείο το 1983. Ο τότε Διευθυντής του μεταλλείου [Ηλίας Κεδίκογλου] φρόντισε να υποστηρίξει μια παράταξη, αφού και ο αδερφός του κατέβαινε υποψήφιος βουλευτής...αναγκάστηκα για το συμφέρον της εταιρείας να τον μεταθέσω πρώτα στα μεταλλεία της Κύμης και μετά να τον απολύσω. Με αποτέλεσμα να κληθώ από τον Υπουργό Εργασίας Γιαννόπουλο...

[...] εκ των υστέρων κρίνοντας την μετακίνηση του Ηλία Κεδίκογλου και μετά την απόλυσή του, ήταν μια λανθασμένη ενέργεια που ξεσήκωσε αντιδράσεις...

[...] Αλλά, δυστυχώς, τα σωματεία ήταν φανατισμένα. Μιλούσα με τους επικεφαλής των σωματείων, αλλά αυτοί ενδιαφερόντουσαν για τους συγγενείς τους και δεν εργαζόταν καθόλου. Αυτοί ήταν φανατικοί. Με άλλα σωματεία, όπως του Πηλίου, μιλούσα, αλλά με άλλα δεν ήταν άνθρωποι που μπορούσαμε να συνεννοηθούμε. Είχαμε ανάγκη να πάρουμε έναν από τον Κάκαβο και να τον πάμε στο Παρασκευόρεμμα, δεν επιτρεπόταν λέει, εκεί είναι εκεί θα μείνει. Και αν υπήρχε αλλού δουλειά δε θα πάει. Μαζευτήκανε, νομίζανε ότι έπρεπε να γίνει συνδιοίκηση. Αυτό δεν γίνεται.

Ερώτηση: Αυτό ήταν και κυρίαρχο αίτημα από την απεργία του 1976;

- Το '76 έγινε η μεγάλη απεργία, στην οποία, πράγματι, πρέπει να ομολογήσω ότι με βοήθησε η Κυβέρνηση να σταματήσει. Γιατί είχαν κλειδώσει τους μηχανικούς μέσα στους φούρνους και δεν άφηναν να τους πάμε ούτε ψωμί. Και αναγκάστηκα τότε, νοίκιασα αεροπλάνο, έριξα προκηρύξεις και μετά από 1 μήνα σταμάτησε η απεργία.

Αλλά κοιτάξτε, είχανε κακομάθει. Θέλανε να πληρώνονται πολύ χωρίς να εργάζονται αντιστοίχως. Τα αιτήματά τους ήταν αρχικά οικονομικού χαρακτήρα και μετά έγιναν πολιτικά. Γιατί δεν υπήρχε αμφιβολία ότι υπήρχε μια καθοδήγησις και επιπλέον υπήρχε το πνεύμα ότι εμείς διοικούμε. Τι να κάνει ένας που έχει βγάλει Δημοτικό, μπορεί να διοικήσει επιχείρηση; Νόμιζε ότι θα μπορούσε...

Ερώτηση: Με την ιστορία του χρυσού τούβλου, το οποίο προσφέρατε στην γυναίκα του Παπαδόπουλου, τι έχετε να πείτε;

- Το περιστατικό έγινε στα εγκαίνια του εργοστασίου των Πυριμάχων στους Φούρνους. Είχε έρθει με άλλους επισήμους, εκπροσωπώντας την τότε Κυβέρνηση. Επειδή εμείς θα κάναμε τούβλα, σκέφτηκα να της προσφέρω ένα τούβλο, το οποίο μέσα ήταν κούφιο και απέξω είχε επιχρυσωθεί. Εκ των υστέρων είδα ότι αυτό προκάλεσε πολλές αντιδράσεις. Πιστεύω ότι έκανα ένα δώρο, όπως συνηθίζεται σε τέτοιες περιπτώσεις. Εξάλλου, την ίδια εποχή και άλλοι βιομήχανοι πρόσφεραν πολύ πιο ακριβά δώρα, ολόκληρα αντίγραφα των εγκαταστάσεών του από πολύτιμο μέταλλο.

Ερώτηση: Η εταιρεία ήταν η πιο σημαντική του Ομίλου;

- Ναι, η πιο σημαντική. Και οι βωξίτες ήταν κερδοφόροι, αλλά ήταν πιο μικρό το μέγεθός της.

Ερώτηση: Περιβαλλοντικά, τι έκανε η εταιρεία;

- Ότι υπήρχε καταστροφή του περιβάλλοντος υπήρχε. Κάναμε μόνο απολάσπωση των φραγμάτων και δεν χρησιμοποιούσαμε βαρέα μέταλλα.

Ερώτηση: Είχατε σκεφθεί να κάνετε καινούρια χάραξη του δρόμου από Μαντούδι στη Χαλκίδα;

- Όχι.

Ερώτηση: Και τώρα από όλη τη δραστηριότητά σας, τι;

- Μόνο δίκες. Ακόμα δεν έχω ξεμπλέξει. Οι δίκες όχι για να αποζημιωθώ, γιατί τότε, αυτό δείχνει πόσο εκτιμούσα την εταιρεία, ήταν ότι έδωσα προσωπική εγγύηση για τα διάφορα δάνεια της Τραπέζης και ακόμα δεν έχω απελευθερωθεί.

Ερώτηση: Σχετικά με τις φωτιές που άναβαν στην περιοχή, ποια ήταν η συμμετοχή της εταιρείας στην κατάσβεσή τους;

- Βέβαια, επανειλημμένως στα κοινωνικά έργα ήταν και αυτό, όπως και όταν έπεφτε χιόνι ανοίγαμε τους δρόμους για να περάσουν τα αυτοκίνητα.

Ερώτηση: Οι εργαζόμενοι αισθάνονταν την εταιρεία σαν κάτι δικό τους ή ήρθε στο τέλος κάποιος εκφυλισμός;

- Στο τέλος, μετά την μεγάλη απεργία του '76, θεωρούσαν ότι τους ανήκε πια η εταιρεία, ήταν και το πνεύμα ότι είναι κοινωνικό αγαθό και γιατί να το χαίρεται ο Σκαλιστήρης και να μη το χαρούμε εμείς. Θέλανε συνδιοίκηση, η οποία δε γινότανε.

Ερώτηση: Σκεφτήκατε να μεταφέρετε τις εγκαταστάσεις στη Χαλκίδα ή κάπου αλλού;

- Όχι. Είχα σκεφτεί μια φορά να αγοράσω ένα εργοστάσιο τούβλων στην Αμερική. Είχαμε συμφωνήσει και θέλαμε να το μονογράψουμε με τον διευθυντή που είχε έρθει εδώ. Αυτοί που μας είχανε δώσει το Know How, που ήταν και μεγάλοι πελάτες μας και, όταν μάθανε ότι εγώ πρόκειται να αγοράσω έναν άλλο Οίκο, φοβήθηκαν τον ανταγωνισμό και πήγαν και πιάσαν αυτούς που είχαμε συμφωνήσει και το αγόρασαν εκείνοι. Εκ των υστέρων καλύτερα.

Ένα μεγάλο λάθος, το μόνο μου λάθος, επειδή πάντα σκεφτόμουνα εθνικά, να μείνουν Ελληνικές οι επιχειρήσεις, όταν ο «Οίκος Κρίστις»-χαλυβουργία-, μεγάλος πελάτης, μου πρότεινε να αγοράσει το 51% και λέω όχι το 49%. Αν το είχα πουλήσει το 1974, τότε θα ήταν ο Γερμανός Πρέσβης και δεν θα μπορούσανε να το είχανε πάρει. Βλέπετε όλοι οι άλλοι το κάνανε αυτό, ο Μεταξάς...

Ερώτηση: Ήταν θέμα συνείδησης και επιμένατε σε αυτό;

- Ναι, να μην περάσει σε ξένους και κυρίως να έχω τη διοίκηση. Ίσως μπορείτε να το πείτε και φιλοδοξία.

Ερώτηση: Αισθανθήκατε ότι λόγω της στάσης σας κάποιοι ανταγωνιστές έβαζαν εμπόδια στη δραστηριοποίησή σας;

- Αυτό δεν μπορώ να το πω, αλλά ότι χαρήκανε πολλοί που έπεσα έξω...Ήμουν πολύ επικίνδυνος ανταγωνιστής και μας φοβόνταν πάρα πολύ.

Ερώτηση: Είχατε ποτέ σκεφτεί, για την υστεροφημία τη δικιά σας και του πατέρα σας, να συμβάλετε με κάποιο τρόπο στη δημιουργία ενός βιομηχανικού πάρκου ή κάτι ανάλογου;

- Το πρότεινα, όταν είδα ότι άρχισαν να ξηλώνονται τα μηχανήματα. Λέω είναι αμαρτία από το θεό. Δεν κάνετε όπως στο Λαύριο, δεν το παίρνετε να το κάνετε μουσείο...

Ερώτηση: Τώρα ποιος είναι υπεύθυνος για τις εγκαταστάσεις που βρίσκονται στην περιοχή;

- Ο εκκαθαριστής, ο οποίος τα πουλάει για παλιοσίδερα.

Ερώτηση: Το Αρχείο της εταιρείας;

-Δεν ξέρω. Ήταν η Ε.Τ.Β.Α. που τα πήρε, δεν φαντάζομαι να υπάρχει τίποτα... χαθήκανε τα πάντα...