Τα ιστορικά μεταλεία στο Αιγαίο

Σημαντική η παρουσία του Ελυμνίου με επιφανείς Λιμνιώτες στο επιστημονικό συνέδριο που διοργανώθηκε στην Μήλο από τις 3 έως τις 5 Οκτώβρη με θέμα τα ιστορικά μεταλλεία στο Αιγαίο. Οι Βασίλης Δούκουρης,Γιάννης Παλάντζας παρουσίασαν σημαντικές εισηγήσεις που αφορούν τα μεταλλεία της περιοχής μας κα ο Γιάννης Φαφούτης κατέθεσε παρουσίαση με φωτογραφικό υλικό σχετικά με αυτά.

Περιλήψεις των σημαντικών εισηγήσεων παρουσιάζουμε με ιδιαίτερη εκτίμηση προς τους συντοπίτες μας που για άλλη μια φορά προώθησαν την βορειοευβοιώτικη... ιδέα πέρα από τα... στενεμένα όρια του τόπου μας.

****

Οι εξορυκτικές δραστηριότητες του λευκόλιθου στην περιοχή του Ελυμνίυ κατά τον 19ο και 20ο αιώνα.
Στις υπώρειες του όρους Κανδήλι, στη Β. Εύβοια, μια εξορυκτική φρενίτιδα αναπτύχθηκε κατά τους δύο τελευταίους αιώνες στις μεταλλευτικές θέσεις της Ψηλής Ράχης, του Αρχάγελλου, του Κάκκαβου και άλλων χώρων, φρενίτιδα που εξάπτει την φαντασία των επίδοξων μεταλλευτών για γρήγορο πλουτισμό και ενισχύει τον πυρετό του "άσπρου χρυσού". Αφόρμηση των εξορυκτικών εργασιών αποτέλεσε η παραχώρηση στις 11 Ιουλίου 1886 προς την Κοινότητα Λίμνης του δικαιώματος εκμετάλλευσης σε μια έκταση 5.000 στρεμμάτων. Μέσω δημοπρασιών, εκμισθώθηκαν τα κοινοτικά μεταλλεία σε έναν μακρύ κατάλογο πλειοδοτών: Νόελ, Εταιρεία Δημοτικών και Δημοσίων Έργων, Στάιγγερ, Σκαλλιέρης, Παπαντωνάτος, Σκαλιοτήρης. Ιδιαίτερο κεφάλαιο για τη βιομηχανική ιστορία της περιοχής αποτέλεσε και η εταιρεία Πετριφάίτ Λίμιτεδ και ιδιαίτερα η διάδοχη της Αγγλοελληνική Εταιρεία, οι οποίες μίσθωσαν τα γειτονικά μεταλλεία της Μονής Αγίου Νικολάου Γαλατάκη. Ένας ολόκληρος εργατοϋπαλληλικός οικισμός δημιουργήθηκε στη θέση Κατούνια στα προπολεμικά χρόνια. Είναι γεγονός ότι αυτή η μακροχρόνια μεταλλευτική δραστηριότητα επέδρασε καθοριστικά στη φυσιογνωμία της περιοχής και μπορεί και σήμερα να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της: είτε με μια λελογισμένη και ορθολογική επαναλειτουργία των αργούντων σήμερα μεταλλευτικών χώρων είτε με την αξιοποίηση τους, ως πολυπολιτισμικών χώρων, όπου θα μπορούσαν να εδραστούν ποικίλες πρωτοβουλίες ερευνητικού, εκπαιδευτικού και περιβαλλοντικού χαρακτήρα.
Ιωάννης Γ. Παλάντζας, Αρχαιολόγος, υποψήφιος δ/δόκτωρ Freie Universitat Βερολίνου, Byzantinisch-Neugriechisches Seminar

****

Εξορυκτική δραστηριότητα και αρχειακή έρευνα. Η περίπτωση των αρχείων της Λίμνης Βόρειας Εύβοιας
Η υπέργεια εξόρυξη λευκολίθου ξεκίνησε στα 1848, στα κτήματα της Ι. Μ. Αγίου Νικολάου Γαλατάκη. Στη Λίμνη Εύβοιας, πρωτεύουσα του τότε Δήμου Αιγαίων (νυν Δήμου Ελυμνίων) ιδρύθηκαν τότε οι πρώτες επιχειρήσεις, οι οποίες έφεραν τα ονόματα των ενοικιαστών των μοναστηριακών εκτάσεων (Βουδούρη, Φρ. Νόελ, Τσαμούρα, Παπαντωνάτου κ.ά), με στόχο την εξυπηρέτηση των αγορών του εξωτερικού.

Η τοπική εξορυκτική δραστηριότητα σημείωσε μεγάλη ανάπτυξη στην τελευταία περίπου δεκαετία του 19ου αιώνα. Την περίοδο αυτή τα μοναστηριακά και δημοτικά εδάφη παραχωρήθηκαν στην αγγλικών συμφερόντων εταιρεία "Anglo-Greek Co. Ltd." η οποία προχώρησε σε υπόγειες εξορύξεις, "με το σύστημα των στοών και των υπονόμων".

Η δράση της εταιρείας συνεχίστηκε μέχρι την έναρξη του Β' Παγκοσμίου πολέμου, με ιδιαίτερα θετικά αποτελέσματα για την τοπική οικονομία. Σήμερα στο αρχείο της Ι. Μ. Αγίου Νικολάου Γαλατάκη, όσο και στο Γ.Α.Κ.- Τοπικό Αρχείο Λίμνης φυλάσσεται ταξινομημένο κατά χρονολογική σειρά αρχειακό υλικό, το οποίο αφορά στην εξορυκτική δραστηριότητα των παραπάνω εταιρειών.

1) Αρχείο Ι. Μ. Γαλατάκη
α) Τίτλος: Φάκελοι Ηγουμένων. Μέγεθος ενότητας: 14 φάκελοι.
Ημερομηνίες παραγωγής υλικού: 1848-1935. Περιέχουν λυτά έγγραφα που αφορούν σε ενοικιάσεις κτημάτων της μονής στις εταιρείες εξόρυξης λευκολίθου, αναλυτικούς, λογαριασμούς ενοικίων και αλληλογραφία με τους υπευθύνους των εταιρειών, για ζητήματα καθημερινής φύσης που ανέκυπταν.
β) Τίτλος: Βιβλία Πράξεων Ι. Μ. Γαλατάκη. Μέγεθος ενότητας: 2 βιβλία. Ημερομηνίες παραγωγής υλικού: 1850-1935. Περιέχει συμβόλαια ενοικίασης κτημάτων σε εταιρείες εξόρυξης λευκολίθου και ανανεώσεις αυτών.
γ) Τίτλος: Φάκελος Μεταλλεία. Μέγεθος ενότητας: 1 φάκελος.
Ημερομηνίες παραγωγής υλικού: 1850-1935. Περιέχει περισσότερα από 500 έγγραφα, ταξινομημένα κατά χρονολογική σειρά: φορτωτικές μεταλλεύματος, εργατικές συμβάσεις και ανανεώσεις, αποδεικτικά ενοικίων
κ.λ.π.

2) Γ. Α.Κ.- Τοπικό Αρχείο Λίμνης
α) Τίτλος: Μεταλλεία-Ορυχεία. Μέγεθος ενότητας: 22 Φάκελοι
Ημερομηνίες παραγωγής υλικού: 1852-1950. Περιέχονται 1.866 έγγραφα, ταξινομημένα κατά χρονολογική σειρά: Τοπογραφικοί χάρτες, Προκηρύξεις-Δημοπρασίες, Φορολογικά έγγραφα, κατάλογοι εργαζομένων κ.λ.π.
β) Τίτλος: Βιβλία Πρακτικών Συνεδριάσεων Δημοτικών Συμβουλίων Δήμου Αιγαίων. Μέγεθος ενότητας: 50 βιβλία. Ημερομηνίες παραγωγής υλικού: 1850-1941. Περιέχουν συμβόλαια ενοικίασης δημοτικών εκτάσεων σε εταιρείες εξόρυξης, δικαστικές καταγγελίες συμβάσεων, απογραφές ισολογισμών.
γ) Τίτλος: Βιβλία καθολικά φορολογίας. Μέγεθος ενότητας: 30 βιβλία.
Ημερομηνίες παραγωγής υλικού: 1850-1940. Περιέχουν αναλυτικές καταστάσεις φορολογίας των εταιρειών εξόρυξης, εντάλματα κ.λ.π.
δ) Τίτλος: Ιδιωτικές συλλογές. Μέγεθος ενότητας: 10 Φάκελοι (Βουδούρη, Baker, Λαμπαδάριου, Παπαντωνάτου, Παπαστρατή, Ριτσώνη, Σκαλιέρη, Χατζή, Χόϋζερ, Τομπάζη). Ημερομηνίες παραγωγής υλικού: 1865-1943.
Η έρευνα των παραπάνω αρχείων, σε συνάρτηση με το υλικό που σώζεται σει χέρια ιδιωτών, κυρίως εργατών των μεταλλείων, θέτει στους ερευνητές νέα ζητήματα γύρω από την συγκρότηση και εξέλιξη της εξορυκτικής δραστηριότητας της Λίμνης και της περιοχής της. Επίσης συμβάλλει στη διεύρυνση των πηγών για την εκβιομηχάνιση της ελληνικής περιφέρειας.
Βασίλης Ν. Δούκουρης, Εκπαιδευτικός, Προϊστάμενος ΓΑΚ Τοπικού Αρχείου Λίμνης

Οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας λευκόλιθου της εταιρείας ANGLO-GREEK στη θέση Κατούνια του βορείου Ευβοϊκού κόλπου.

Τα ορυκτά της Εύβοιας ήταν από την αρχαιότητα παράγοντας οικονομικής ευημερίας και ισχύος για το νησί. Όλα τα στοιχεία που προκύπτουν από τη βιβλιογραφία, μας οδηγούν αβίαστα στο παραπάνω συμπέρασμα.

Ο λευκόλιθος.άρχισε να αξιοποιείται στην περιοχή της βορειοκεντρικής Εύβοιας στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα όταν η χρησιμότητα του στη βαριά βιομηχανία τράβηξε σαν μαγνήτης τους Έλληνες και ξένους επενδυτές.

Η πρώτη οργανωμένη βιομηχανική μονάδα με εγκαταστάσεις ήταν Ελβετικών συμφερόντων στις αρχές της δεκαετίας του 1890, για να συνεχίσουν αργότερα Εγγλέζικες εταιρείες με αποκορύφωμα την Αγγλοελληνική (Anglo -Greek), στη θέση Κατούνια του βόρειου Ευβοϊκού κόλπου.

Την παραθαλάσσια προβλήτα φόρτωσης της εταιρείας, προσέγγιζαν ατμόπλοια δύο και τρεις φορές την εβδομάδα νια να φορτώσουν λευκόλιθο με προορισμό τα λιμάνια της Ευρώπης και της βορείου Αμερικής.

Η εταιρεία αυτή με την τόσο μεγάλη εμπορική δραστηριότητα, για κάποια χρονική περίοδο απασχολούσε και 1000 εργάτες, σταμάτησε να λειτουργεί με την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Τη δεκαετία του 1950, όταν δεν διαφαινόταν στον ορίζοντα καμία πρόθεση επαναλειτουργίας των μεταλλείων, η πλειονότητα των κτισμάτων κατεδαφίστηκε και πουλήθηκαν σαν βιομηχανικά υλικά.
Μέσα στα πλαίσια της ανακοίνωσης θα προβληθούν διαφάνειες με ανέκδοτο φωτογραφικό υλικό (προϊόν 20χρονης έρευνας,1981-2001).
Γιάννης Φαφούτης Φωτογράφος - Ερευνητής