Η Μεσσαπία εν έτει 1474 μ.Χ.

Του Δημήτρη Μπαρσάκη

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το βιβλίο της Ευαγγελίας Μπαλτά «L' EUBEE A LA FIN DU XVe SIECLE» (Η Εύβοια στα τέλη του 15ου αιώνα), που είναι γραμμένο στη γαλλική γλώσσα και εκδόθηκε το 1989 από την Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών. Η συγγραφέας βασίζει την έρευνα της στα τουρκικά φορολογικά κατάστιχα του 1474, στα οποία βεβαίως περιλαμβάνονται και τα χωριά της Μεσσαπίας.

Αξίζει, λοιπόν, να ρίξουμε μια ματιά στο πώς είχε τότε η κατάσταση, να δούμε ποια ήταν τα χωριά, πώς ήταν καταγραμμένα τα ονόματά τους από τους Τούρκους, ποια απ' αυτά διατηρούνται ως σήμερα και ποια έχουν χαθεί, πόσα σπίτια είχε το καθένα και ποια ήταν τα επώνυμα των κατοίκων τους.
Τα χωριά που μαρτυρούνται στα τέλη του 15ου αιώνα εντός των ορίων του σημερινού Δήμου Μεσσαπίων είναι τα εξής (με τη σειρά που είναι γραμμένα στα κατάστιχα):

Aya Triyada (Αγία Τριάδα). Βρισκόταν στην περιοχή όπου περίπου η σημερινή Τριάδα. Βεβαίως, είναι αδύνατον να ευσταθεί η άποψη ορισμένων ότι η Τριάδα έλαβε το όνομά της από τον Κριεζώτη και το οικόσημά του. Το χωριό είχε 39 σπίτια (οικογένειες) και τα ονόματα των κατοίκων της (οικογενειαρχών) ήταν: Yorgi Melisi, Nikola Melisi, Todor Melisi, Andriya Melisi, Yorgi Melisi diger, Nikola Melisi diger, Sisi2 Soyimir, Todor Lavadya, Yani Kali, Yorgi Saluti, Istamad Iksiropetr, Nikola Roza3, Yorgi Mazak4, Yorgi Lata, Nikola Salut, Nikola Rondak, Yani Zora, Yorgi Kala, Yorgi Madilo, Dimitri Miskini, Gon Lazana, Todor Lusi, Andriya Kelduki, Aleksi Palikar, Dimitri Palikar, Pavlo Valado, Gin Berband, Andriya Sekeri, Dimitri Mazi, Dimitri Sultano, Todor Pasgo, Manol Cura, Andriya Roza, Andriya Gikal, Nikola Harcavi, Istefan Nika, Kosta Bata, Nikola Paraskit, Yorgi Gikal, bive Kukya, bive Mariya, bive Yorakina
Να σημειωθεί ότι η λέξη «bive», που θα συναντήσουμε και σε άλλους καταλόγους παρακάτω, σημαίνει «χήρα».

Fiyez (Φηγές). Βρισκόταν βορειοανατολικά της Τριάδας, είχε 48 σπίτια και οι κάτοικοι του χωριού έφεραν τα παρακάτω ονόματα: Todor Marik, Yani Marik, Nikola Mavric, Mihal Mavric, Leka Maros, Yani Cila, Yani Gliki, Nikola Kakomil, Istavrak Kakomil, Dimitri Kakomil, Kiryako Kakomil, Seotok Karali, Toma Bocumyo, Dimitri Fonda, Yorgi Kularid, Yorgi Vanuli, Todor Kakosil, Dimitri Vanuli, Andriya Vanuli, Nikola Istoc1, Istasiyo Monilid, Yorgi Honat, Nikola Pisomat, Mihal Pisomat, Yani Borga, Manol Itano, Palomeno Garo, Domenika Simato, Mihal Lulac, Kuzi Halandi, Kosta Sinarid, Gon Kotarid, Istazi, Pavlo Angelos, Ivreto Halgidi, Todor Katosira, Kuvara Sarit, Gon Bulic, Yani Panomiti, Yani Maryo, Yani Istoc, Yani Kurso, Yorgi Kakomila, Yani Isano, Dimitri Kalolubra, Dimitri Maryo, Yani Boyat, Yorgi Mavric.

Abokrat. Δεν έχει ταυτιστεί αυτό το χωριό με κάποιο σημερινό από τη συγγραφέα. Κατά τη γνώμη μας, όμως, θα πρέπει να βρισκόταν προς την Ατταλη και την Πλατάνα και ίσως πρόκειται για παραφθορά του τοπωνύμιου «Απόγκρεμος». Δεν είναι τυχαίο ότι ανάμεσα στα ονόματα των κατοίκων του υπάρχει και το όνομα «Leka», που συναντάται και σήμερα στην Ατταλη και την Πλατάνα. Το χωριό αυτό είχε 16 σπίτια και τα καταγεγραμμένα ονόματα των κατοίκων του είναι: Gin Dramesa, Kozma Dramesa, Gon Dimir, Gin Uklyat, Miha Iskubi, Leka Istira, Menka Klisura, Gon Vira Mir, Kozma Vira Mir, Yorgi Brusa, Dima Bruza, Ilya Bursa, Dima Floka, Domeniko Kasteliano, Kurka Ivlas, Gin Roza.

Ipsahna (Ψαχνά). Βρισκόταν βορειοανατολικά των σημερινών Ψαχνών, προς τους ανατολικούς πρόποδες του λόφου Καστρί. Είχε μόλις 3 σπίτια και τα ονόματα των τριών οικογενειαρχών ήταν: Loriso Gugusa, Andon Simir, Gin Soyimir.

HalΚα. Αν και η συγγραφέας σημειώνει ότι το τοπωνύμιο δεν έχει ταυτοποιηθεί, θεωρούμε ότι ανήκει σε μια περιοχή που βρίσκεται μόλις λίγο έξω (βόρεια) από τα σημερινά Ψαχνά και διατηρεί το όνομα «Χάλκια» (τα). Το χωριό αυτό είχε 23 σπίτια και οι κάτοικοι έφεραν τα ονόματα: Istazi Mankak, Petro Zuka, Istefano Istefan, Dima Kalimadi, Dima Kondotodor, Meksa Pelekak, Gin Morayit, Kosta Mavromat, Todor Panayis, Ilya Rukina, Pavlo Music, Andriya Kalorit, Yani Haronis, Dima Pahomir, Andriya Tonka, Istasi Malik, Todor Kiraya, Yorgi Koskira1, Nikola Kondotodor, Gin Bey, Todor Mazarak, Yorgi Mavromat, bive Kondotodor.

Kastela (Καστέλα). Είχε 20 σπίτια και τα σωζόμενα ονόματα των κατοίκων της είναι: Nikola Lilidar, Nikola Danil, Kiryaki Anapliyoti, Lalas Ipsari, Mihal Istavrak, Manol Kolida, Dimitri Yorgusi, Yani Lepuro, Todor Basi, Leka Basi, Todor Basi diger, Papas Simo, Yorgi Seker, Yorgi Kuli, Petro Basi diger, Yani Mokari, Mihal Ipsari, Yani Danup, Petro Resimi, Gon Palura.

Sarazi. Υποθέτουμε απλώς ότι μπορεί να βρισκόταν στην περιοχή των Βρυσακίων. Είχε 16 σπίτια και οι κάτοικοι ονομάζονταν: Gon Domenika, Dodor Barkar, Lagovit Boliki, Muzak Boliki, Petro Basyak, Yani Oskiro, Mihal Oskiro, Lika Lunci, Todor Lunci, Gin Domenica, Murik Masti1, Lumi Pasyak, Todor Nikak, Mila Kalosi, Andriya Domenika, Istefan Domenica, bive Mavromariya.

Kibaris (Κυπαρίσσι). Είχε 7 σπίτια και τα ονόματα των κατοίκων ήταν: Gon Kumi, Mihal Rozarya, Martin Marko, Kozma Morisa, Gon Lunci, Gon Lopezi, Petro Kumi.

Vertera. Μέχρι πριν λίγες δεκαετίες έφερε το όνομα «Βέρτουρα» και πλέον έχει μετονομαστεί σε «Σταυρό». Με την ευκαιρία να σημειώσουμε ότι το όνομα «Βέρτερα» ή «Βέρτουρα» δεν είναι τουρκικό, όπως αρκετοί νομίζουν, αλλά βενετσιάνικο, παραγόμενο από το ρήμα «verto» και σημαίνει είτε τον τόπο με πολλές στροφές είτε το εξέχον σημείο ενός τόπου, την κορυφή λόφου.
Το χωριό είχε 4 σπίτια και τα ονόματα των κατοίκων ήταν: Lazar Cara, Mihal Kardica, Orto Lagovit, Ivlas Siyomir.

Kozesbot (Κοντοδεσπότι). Είχε 4 σπίτια και οι κάτοικοι ονομάζονταν: Domenika Boyika, Yani Boyika, Gin Boyika, Andriya Boyika.

Politika (Πολιτικά). Υπήρχαν 33 σπίτια και οι κάτοικοι έφεραν τα παρακάτω ονόματα: Dimitri Lusano, Todor birader-i o, Kostandia Ispano, Istamad birader-i o, Francesko hem birader-i o, Yakomo Siyakolo, Yorgi Soto, Dimitri Nika, Papa Nikola, Bertando Mika, Nikola Iglavya, Dimitri Iskonda, Mihal Iskonda, Nikola Rumasya, Apostoli Ispalasa, Todor Halkya, Nikola Bocari, Yorgi Istavrak, Todor Gazi, Pavlo veled-i o, Kosta Doroza, Dimitri Lacerna1, Istasi Lacerna, Progono Brusa, Mihal Kiryaki, Istasino Papa Duka, Nikola Papa-Mitri, Dimitri PapaMarko, Pandi1 birader-i Glika, Nikola Garkamo2, Todor Lakadya, Gon Zora, Nikola Ivrava, bive KirAna.

Τις θερμές μας ευχαριστίες στον κ. Χαράλαμπο Φαράντο (αρχαιολόγο, Πρόεδρο της Εταιρείας Ευβοϊκών Σπουδών), που μας χάρισε το βιβλίο, απ' όπου αντλήσαμε τα παρατεθέντα στοιχεία.