Τα θέματα του Φώτη Κόντογλου

Μέσα από το έργο του Κόντογλου ζωντανεύουν οι πόθοι και οι άνθρωποι της χαμένης πατρίδας του. Παρουσιάζεται μπροστά μας εκείνη η γη, όπου η πλάση και ο άνθρωπος είναι όπως τα έκανε ο θεός απλά και ευλογημένα.

Εκείνα τα αφηγήματα του Κόντογλου, που συνδέονται με τη θάλασσα της πατρίδας του, την οποία πραγματικά λάτρεψε έχουν έντονο λυρικό τόνο ανάλογο με εκείνο που συναντάμε στις περιγραφές του Παπαδιαμάντη «Όποτε δω θάλασσα -γράφει- ξεπετά η καρδιά μου θαρρείς πως δεν έχω βγει από την κοιλιά της μάνας μου, αλλά από τη θάλασσα. Την κούνια μου τη ράντιζε τ' αρμυρό νερό της θάλασσας. Πριν μάθω να περπατώ έμαθα να κολυμπώ. Με τα τέσσερα κατέβαινα στην ακροθαλασσιά και τραβούσα ολόισα μέσα στο νερό». Ο Κόντογλου αγάπησε τους απλοϊκούς ανθρώπους και αυτοί ήταν οι ήρωές του. Η κοινωνία των βοσκών περιέχει ό,τι γοητεύει τον Κόντογλου, το αρχαίο, το αρχαϊκό, το πρωτόγονα απλό. Είναι οι βοσκοί οι πιο παλιοί άνθρωποι, απ' όσους αυτός μπόρεσε να δει στη ζωή του.

Ο κόσμος των θαλασσινών, των ναυτικών, οι ληστές της θάλασσας, οι κουρσάροι, οι εξερευνητές είναι αυτοί στους οποίους ο Κόντογλου αφιέρωσε ένα πολύ μεγάλο μέρος του έργου του.

Λατρεύει επίσης τα ιστιοφόρα, τα καράβια των κουρσάρων αλλά και όλων των παλαιών θαλασσινών. Πολύ όμορφο είναι το κείμενό του με τον τίτλο «Ύμνος των καραβιών». Ένας ήρωας που συγκίνησε πολύ τον Κόντογλου είναι ο Ροβινσώνας Κρούσος. Έζησε σ' ένα περιβάλλον, που ταυτίστηκε με το νησί που έζησε ο συγγραφέας.

Ο κόσμος του Κόντογλου δεν είναι φανταστικός, είναι πραγματικός και οι ήρωές του επίσης είναι πραγματικοί.

Ο Κόντογλου σ' όλες τις εκδηλώσεις, τρόπο ζωής, γράψιμο, ζωγραφική αναζητούσε το αρχαίον κάλλος.

Βλέπει να σώζονται ανεξάρτητα από τις πράξεις τους εκείνοι που μένουν στο βάθος αγνοί, που έχουν την καρδιά γεμάτη «Εκείνο που έχει τη μεγαλύτερη σημασία για το Χριστό είναι η απλότητα της ψυχής» λέει. Ο πολιτισμός μας έκανε δύσπιστους, γεμάτους πάθη και αδυναμίες. Η ζωή μας είναι κάλπικη, ενώ γνήσια ζωή π.χ. υπήρχε στη Νησοπούλα του Αϊβαλιού «Εκεί να δεις ζωή - γράφει - Παράδεισος αληθινός».

Λιόπεσι, 1947. Μολύβι, 16x21 εκ.
Συλλογή Δ. Κόντογλου-Μαρτίνου.

Οι άνθρωποι του Κόντογλου στο βάθος μ' όλα τα πάθη τους είναι αληθινοί και φυσικοί, όπως τα φυσικά φαινόμενα. Για να τους χαρούμε πρέπει πολλά να ξεχάσουμε και προπάντων να πάψουμε να ζυγίζουμε τα πράγματα. Το 2+2=4 είναι θάνατος λέει ο Ντοστογέβσκι και το επαναλαμβάνει ο Κόντογλου. Να ζήσεις το μυστήριο, αυτό είναι ζωή.

Ο Κόντογλου, λοιπόν έφερε στα γράμματά μας μια νέα προσωπική πνοή. Γλωσσικά, θεματικά αλλά και ως προς τη θεωρία για τη ζωή είναι ανεπανάληπτος, όπως ο Παπαδιαμάντης.