Το απολιθωμένο δάσος Β. Εύβοιας. Ένα σπάνιο Γεωλογικό Μνημείο της φύσης

Το απολιθωμένο δάσος της Κερασιάς (Β.Εύβοια), αποτελεί ένα μοναδικό γεώτοπο, του οποίου η ορθολογική και μουσειακή ανάδειξη θεωρείται επιβεβλημένη, έτσι ώστε να μην καταστραφεί αφ'ενός μεν από τις φυσικές φθορές, αφ'ετέρου δε από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Τα φυτικά απολιθώματα, που αφθονούν στην ευρύτερη περιοχή του απολιθωμένου δάσους με την μορφή πυριτιωμένων κορμών, κλάδων,ριζικών κόμβων, καρπών και σπερμάτων, αλλά και φύλλων, με άριστη διατήρηση έτσι ώστε να μπορεί να προσδιορισθεί το γένος, ακόμη και το είδος του φυτού της εποχής εκείνης, δηλ. κατά το Ανωτ. Μειόκαινο 75-9 εκ. χρόνια πριν, δικαίως θεωρούνται σπάνια τεκμήρια της γεωι-στορικής εξέλιξης του παρελθόντος.

Η δημιουργία του δάσους οφείλεται σε ευνοϊκές συνθήκες απολίθωσης της δασικής βλάστησης που υπήρξαν στον ευρύτερο χώρο του Αιγαίου και συνδέεται άμεσα με την έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα της περιοχής. Η δημιουργία των απολιθωμένων κορμών ακολούθησε τη διαδικασία της κύριας απολίθωσης, της αντικατάστασης της οργανικής ύλης μόριο προς μόριο από διαλύματα πλούσια σε πυρίτιο.

Από τα μέχρι τώρα επιστημονικά αποτελέσματα των ερευνητικών δραστηριοτήτων μας στον χώρο του απολιθωμένου δάσους της Εύβοιας ανακαλύψαμε μεγάλο αριθμό κωνοφόρων και πλατύφυλλων δένδρων.

Μερικά χαρακτηριστικά κωνοφόρα δένδρα είναι οι γιγάντιες μορφές Σεκόιας που σήμερα φύονται στη Β, Αμερική - Καλιφόρνια, προγονική μορφή του πεύκου, πρωτοπευκίδες, κυπαρισσίδες κλπ.

Παράλληλα με τα φυτικά απολιθώματα από την ευρύτερη περιοχή του απολιθωμένου δάσους, είναι γνωστά και λιμναία γαστερόποδα, σπονδυλόζωα κ.α. από την μελέτη των οποίων θα προκύψουν χρήσιμα συμπεράσματα για τις παλαιοοικολογικές, στρωματο-γραφικές, παλαιογεωγραφικές συνθήκες της ευρύτερης περιοχής.

Η ορθολογική και μουσειακή ανάδειξη του απολιθωμένου δάσους της Κερασιάς παρουσιάζει ιδιαιτερότητα λόγω της γεωλογικής δομής της ευρύτερης περιοχής. Οι εμφανίσεις των απολιθωμένων κορμών σε διάφορες θέσεις μέσα στα αγροκτήματα ή ακόμη και σε δασικές εκτάσεις δεν είναι ενδεικτικές του εύρους και της πραγματικής αξίας και σημασίας του απολιθωμένου δάσους. Πέραν τούτου οι απολιθωμένοι κορμοί έχουν υποστεί μεγάλες καταστροφές κυρίως από ανθρώπινη παρέμβαση, αλλά και από φυσικές καταστροφές, έτσι ώστε η χρησιμοποίηση τους για μουσειακή χρήση να καθίσταται προβληματική,

Η ερευνητική ομάδα του Τομέα Ιστορικής Γεωλογίας-Παλαιοντολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κατά καιρούς έχει υποβάλλει αρμοδίως προτάσεις, για την ορθολογική και μουσειακή ανάδειξη και προστασία του απολιθωμένου δάσους της Κερασιάς και ευρύτερης περιοχής, χωρίς όμως να υπάρξει θετική ανταπόκριση.

Στην παρούσα φάση όπου εμπλέκονται πολλοί φορείς, θεωρούμε επιβεβλημένο να προηγηθούν ορισμένες πιλοτικού χαρακτήρα βασικές εργασίες υπαίθρου, για την ορθολογική και μουσειακή ανάδειξη του απολιθωμένου δάσους της Β.Εύβοιας.

1. Το απολιθωμένο δάσος παραμένει αναμφισβήτητα ένα σπάνιο Γεωλογικό Μνημείο, σπουδαίος Γεώτοπος της Β.Εύβοιας, εάν λάβει κανείς υπόψη του την σχετική του ηλικία(Αν.Μειόκαινο, 5-9 εκ.χρόνια πριν), αποτελώντας σταθμό για την γεωιστορική εξέλιξη των φυτών του παρελθόντος. Η ορθολογική και Μουσειακή ανάδειξη του δάσους εξασφαλίζει την προστασία αυτού του σπάνιου μνημείου.

2. Το Μουσείο θα πρέπει να προβάλλει και να προστατεύει το απολιθωμένο δάσος, ενώ ταυτόχρονα να είναι εμπλουτισμένο και με άλλα ευρήματα και φυσικά αγαθά της ευρύτερης περιοχής που χρήζουν ιδιαίτερης επιστημονικής προσοχής και προστασίας. Επομένως θα πρέπει να γίνει λεπτομερής προμελέτη της διαμόρφωσης και του εξοπλισμού του εκθεσιακού χώρου του Παλαιοβοτανικού - Γεωλογικού τμήματος του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Απολιθωμένου Δάσους της Κερασιάς, από εξειδικευμένη ομάδα ερευνητών με σχετική εμπειρία, με αποτέλεσμα ανάλογο αυτού που πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία στο απολιθωμένο δάσος της Νήσου Λέσβου.

3. Η ερευνητική δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή του απολιθωμένου δάσους με στόχο την ορθολογική και μουσειακή ανάδειξη αυτού του Γεωλογικού Μνημείου είναι ανύπαρκτη. Επομένως επιβάλλεται να προγραμματισθούν σε συνεργασία με τους συναδέλφους του Δασαρχείου Λίμνης οι κάτωθι εργασίες:Συστηματική χαρτογράφηση 1:5.000 όλων των εμφανιζόμενων απολιθωμένων κορμών, ακόμη και στις δύσβατες περιοχές, βα ακολουθήσει συστηματική ανασκαφή σε επιλεγμένους κορμούς, προκειμένου να διαπιστωθεί το μέγεθος και η επιστημονική τους αξία, ενώ θα πραγματοποιηθούν και επιμέρους προσδιορισμοί έτσι ώστε να διαπιστωθεί το γένος και το είδος του φυτού, και κατά συνέπεια η φάση του δάσους της εποχής εκείνης. Όπως φαίνεται από ένα σύντομο οδοιπορικό υπάρχουν αρκετοί κορμοί για τις αρχικές μας ανασκαφές. Οι εργασίες αυτές θεωρούνται απαραίτητες προκειμένου να οριοθετηθούν οι περιοχές όπου θα δημιουργηθούν τα Γεωπάρκα του απολιθωμένου δάσους, αλλά και από όπου θα συλλεχθεί το απολιθωμένο υλικό για την μουσειακή παρουσίαση του δάσους.

4. Απαραίτητη προϋπόθεση για την μουσειακή ανάδειξη του απολιθωμένου δάσους παραμένει μία λεπτομερής γεωλογική -παλαιοοικολογική - στρωματογραφική μελέτη των Νεογενών σχηματισμών που φιλοξενούν τα σπάνια αυτά απολιθώματα. Παρ'όλο που με την Γεωλογία της Εύβοιας ασχολήθηκαν πολλοί αξιόλογοι ερευνητές διαφόρων ειδικοτήτων, δεν κατέστη δυνατό μέχρι σήμερα να προσεγγίσουν το οικολογικό μοντέλο του παλαιοπεριβάλλοντος του απολιθωμένου δάσους της Β.Εύβοιας (5-9 εκ,χρόνια πριν) Από τα μέχρι στιγμής επιστημονικά δεδομένα των ερευνών μας προέκυψαν χρήσιμα αποτελέσματα που ενισχύουν την άποψη της ελληνικής πολιτείας για την ορθολογική και μουσειακή ανάδειξη του απολιθωμένου δάσους της Β. Εύβοιας όπως:

• Το απολιθωμένο δάσος καταλαμβάνει πολύ μεγαλύτερη έκταση από ότι πιστεύαμε μέχρι σήμερα. Αυτό σημαίνει ότι οι έρευνες πρέπει να διευρυνθούν και στις άλλες περιοχές όπου εφόσον υπάρξουν αξιόλογα ευρήματα, Για την καλύτερη προστασία τους θα προταθεί η δημιουργία περιφερειακών κέντρων πληροφόρησης του απολιθωμένου δάσους ή η δημιουργία Γεωπάρκων που σύμφωνα με τη νομοθεσία υπάγονται στους Εθνικούς Δρυμούς.
• Από την συστηματική μελέτη του απολιθωμένου ξύλου, προκειμένου να προσδιορισθεί το γένος ή ακόμη και το είδος του φυτού του παρελθόντος, εφ'όσον η απολίθωση είναι τέλεια και διατηρούνται σε άριστη κατάσταση τα μορφολογικά γνωρίσματα της εσωτερικής δομής του απολιθωμένου ξύλου, προέκυψαν χρήσιμα και ουσιαστικά συμπεράσματα για την ηλικία του απολιθωμένου δάσους και για την οικολογία της ευρύτερης περιοχής. Το απολιθωμένο δάσος αναπτύχθηκε σε ένα υποτροπικό κλίμα με διάφορες εναλλαγές ψυχρών εποχών με κύρια χαρακτηριστικά την δασώδη βλάστηση του υποτροπικού κλίματος, όπως το μεσοφυτικό δάσος κωνοφόρων με σεκόιες και αγγειόσπερμα δένδρα των δάφνινων, και οφείλει την δημιουργία του σε ηφαιστειακή δράση, καθώς ηφαιστειακοί τόφφοι που φιλοξενούν μία απολιθωμένη υποτροπική χλωρίδα απαντώνται στο δρόμο προς Κερασιά. Το 1991 οι Shutt & Ε. Velitzelos μελέτησαν τα λιμναία γαστερόποδα πλησίον της Κερασιάς και δίδουν αρκετές λεπτομέρειες για την γεωλογική δομή της ευρύτερης περιοχής και την σχετική ηλικία (περίπου 7 εκ. χρόνια) των πετρωμάτων που φιλοξενούν τους απολιθωμένους κορμούς.

Με την απόφαση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ν.Εύβοιας για την δημιουργία Μουσείου Απολιθωμένου Δάσους στην Κερασιά Ευβοίας πιστεύουμε ότι ακόμη ένα σπάνιο Γεωλογικό Μνημείο ακολουθεί την διαδικασία της ορθολογικής και Μουσειακής ανάδειξης και προστασίας. Τα ήδη υπάρχοντα επιστημονικά δεδομένα από υπαίθριες έρευνες μας συνηγορούν στο ότι η υλοποίηση μιας τέτοιας πρότασης βρίσκεται στην σωστή κατεύθυνση. Εξάλλου είναι γνωστή και αποδεδειγμένη η ευαισθησία της ελληνικής πολιτείας στην διάσωση και προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Ευάγγελος Δ. Βελιτζέλος Καθηγητής
Τομέας Ιστ. Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας
Πανεπιστημίου Αθηνών