Πολλά κολακευτικά σχόλια ειπώθηκαν για τα τείχη και το κάστρο της Χαλκίδας από πολλούς επισκέπτες που τα περιέγραφαν σχολαστικά, δίνοντας ακριβή στοιχεία για τις διαστάσεις τους και την έκτασή τους.

Ο W. Leake (19ος αι.) από την επίσκεψή του στην πόλη μας πληροφορεί πως το κάστρο («οχυρό» όπως το αποκαλεί) είναι κατασκευή διαφορετικών εποχών. Οι τετράγωνοι πύργοι που έχουν χτιστεί πριν την ανακάλυψη του πυροβόλου είχαν προσμίξεις με ενετικές επάλξεις αρχαίας κατασκευής ή με ασβεστωμένα τουρκικά σκεύη και πολεμίστρες. Υπήρχε μια ξεραμένη τάφρος την οποία τη γέμιζαν με νερό αλλά συνήθως ήταν γεμάτη από σκουπίδια. Στις πλευρές του κάστρου υπήρχαν οι τούρκικοι υπόγειοι τάφοι πέρα των οποίων υπήρχε η χριστιανική πόλη περικλεινόμενη από τα ερειπωμένα τείχη. Τέλος διάφορες πύλες (Τρεις Πύλες, μία στη γέφυρα του Ευρίπου και δύο στο χερσαίο τείχος), επέτρεπαν την επικοινωνία του Κάστρου με το εσωτερικό του νησιού και με τη Βοιωτική ακτή. Συγκεκριμένα η Ανω Πύλη (ή Πύλη του Χριστού) βρισκόταν στη συμβολή των οδών Φαβιέρου και Παπαναστασίου 126. Η Κάτω Πύλη περίπου στο ύψος του Ξενοδοχείου «Παλίρροια» και η τρίτη (η λεγόμενη DEL TEMPIO, δηλ. του Ναού) βρισκόταν ανατολικά της βασιλικής της Αγ. Παρασκευής και «έβλεπε» προς το Βούρκο, αυτή του Ευρίπου ήταν ελικοειδής και καλά οχυρωμένη.

Ο Φλαμανδός Ντάππερ, που ήρθε στη Χαλκίδα στις αρχές του 18ου αιώνα, μιλάει με πολύ θαυμασμό για το Κάστρο: «Υπάρχει κοντά στη θάλασσα ένα παλιό καστέλλι, μέσα στο οποίο βλέπει κανένας ανάμεσα σ' άλλα μεγάλα κανόνια διάφορα μορτάρια με μια μπούκα τόσο φαρδιά και φριχτή, που πρέπει να ρίχνανε κοτρόνες χοντρές δυο ποδάρια και τρία δάχτυλα. Μέσα σε τούτο το καστέλλι είναι και κάτι θαυμαστά υδραγωγεία που φέρνουνε το νερό από μια πηγή, τρεις γαλλικές λεύγες μακριά [...] το πιο αξιόλογο τούρκικο μνημείο είναι ένα τεράστιο κομμάτι από βαρύ κανόνι, όπως αυτά των Δαρδανελλίων, που προστάτευε την προσέγγιση στην νότια πλευρά του Κάστρου».

Ο Ross, που πέρασε την ίδια περίπου εποχή από την Χαλκίδα, σημειώνει για το φρούριο -όπου μπαίνει κανείς αμέσως από τη γέφυρα- ότι στα περισσότερα τμήματά του είναι έργο του φράγκικου και βενετσιάνικου μεσαίωνα, προσθέτοντας πως το λιοντάρι του Αγ. Μάρκου και οικόσημα ιταλικών οικογενειών, βρίσκονται εντοιχισμένα πάνω σε πύλες και πόρτες. Για μερικά οικοδομήματα του Κάστρου αναφέρει την φραγκοβενετσιάνικη προέλευσή τους και επισημαίνει ιδιαίτερα μια εκκλησιά (προφανώς την Αγία Παρασκευή) και ένα χάλασμα απέναντί της, απομεινάρι από το νοσοκομείο των ναϊτών.

Ο Bronzetti γράφει στις αναμνήσεις του για την πόλη πως βρίσκεται στο στενό της θάλασσας Εύριπος που έχει πλάτος 100 ποδών. Στη μέση του πορθμού υπάρχει ένα φρούριο για να υπερασπίζει τη γέφυρα που έφτιαξε ο Μαχμούτ-Πασάς στα 1642 και που ενώνει το νησί με την Βοιωτία. Η στενή με πολλά τόξα αυτή γέφυρα ενώνει τη στεριά με το φρούριο της γέφυρας κι από κει άλλη ξύλινη σε κακή κατάσταση γέφυρα οδηγεί στην πόλη (κάστρο).

Ο Girard δίνοντας μας στοιχεία για όλη την πόλη τονίζει πως έχει το σχήμα τριγώνου: η κορυφή του καταλήγει στη γέφυρα και τις δυο πλευρές του προστατεύει η θάλασσα. Από την τρίτη πλευρά το τείχος περιτριγυρίζεται από την τάφρο που την περνάς με δύο γέφυρες για να φτάσεις σε δύο πύλες. Η πιο μεσημβρινή, η Πύλη των Εβραίων, λέγεται έτσι από την άθλια συνοικία που οδηγεί στο εσωτερικό της.

Ο Stephani για το κάστρο μάς πληροφορεί πως τα τείχη του είναι πολύ ισχυρά, αλλά αναρίθμητοι μεσαιωνικοί πύργοι και οι πολεμίστρες αποτελούν αρνητικό θέλγητρο.

Για τα φρούρια του Ευρίπου έχουμε και πληροφορίες πως η γέφυρα ανακαινίστηκε από τον Ιουστινιανό. Εκτός από τις παραπάνω περιγραφές έχουμε πληροφορίες για την ύπαρξη τριών νερόμυλων κοντά στο φρούριο από τον Εβλιά Τσελεμπή. Τα τρία τοξωτά ανοίγματα που αποκαλύφθηκαν στην Βοιωτική ακτή, στις εργασίες για τη νέα γέφυρα, αποδείχτηκε ότι είναι νεώτερα, μετά το 1854.

Η άθλια όμως κατάσταση στην οποία περιήλθαν τα τείχη και το κάστρο δημιούργησε μια έμμονη ιδέα περί κατεδάφισης τους, από τους πολίτες. Όπως μας πληροφορεί ο Δ. Τριανταφυλλόπουλος οι κύριοι λόγοι που ώθησαν αυτήν την ιδέα στο να είναι γεγονός ήταν οι ρωγμές που είχαν καταντήσει το κάστρο και τα τείχη ετοιμόρροπα και οι λόγοι υγιεινής -κυρίως η απώλεια υπονόμων- που είχαν καταντήσει την πόλη σε απέραντο σκουπιδότοπο.

Η φιλολογία γύρω από την κατεδάφιση των τειχών του φρουρίου είναι μεγάλη. Στην ιδέα της κατεδάφισης πρωτοστάτησε η εφημερίδα Εύριπος με χαρακτηριστικά άρθρα, ένα εκ των οποίων αναφέρει:

«Ο σκοπός για τον οποίο οικοδομήθηκαν και οικοδομούνται τα φρούρια είναι για να προφυλάσσουν τον τόπο από εχθρική επιδρομή ή πολεμική επίθεση.

Όταν όμως παρέλθει καιρός πολεμικής περιόδου είναι εντελώς ανίσχυρα καθώς και ετοιμόρροπα λόγω της παλαιότητας. - Τότε τι πρέπει να γίνονται;

Τα Ενετικά τείχη της πόλης μας (τα οποία δεν αποτελούν αρχαιολογική κληρονομιά της πατρίδας μας) είναι δυνατόν να καταρρεύσουν αμέσως εάν δεχτούν επίθεση κι απ' το μικρότερο πλοίο. Δε χρησιμεύουν λοιπόν για τίποτα άλλο παρά στο να φράζουν τον ορίζοντα της πόλης μας να σχηματίζουν το εσωτερικό της και να δημιουργούν μια πνιγηρή ατμόσφαιρα. Προς τι λοιπόν πρέπει να υπάρχουν;

Τα τείχη εγκαταλελειμμένα στο πέρασμα του χρόνου από την εποχή που τα παραλάβαμε απ' τους Τούρκους ουδέποτε επισκευάστηκαν ουδέποτε οπλίστηκαν -ούτε μ' ένα πυροβόλο- κατάντησαν σε τέτοια κατάσταση ώστε να μην είναι δυνατόν να προβληθεί ως ένσταση της κατεδάφισής τους ότι μπορούν να επισκευαστούν! Όχι! Το φρούριο της Χαλκίδας είναι σήμερα ένας σωρός από ερείπια και τίποτα παραπάνω. Η κυβέρνηση για να ευεργετήσει την πόλη μας ουσιωδώς πρέπει να αποφασίσει την κατεδάφιση των άμορφων αυτών και παντελώς άχρηστων τειχών».

«  Προηγούμενo άρθρo	Επόμενo άρθρo  »